- سه‌شنبه, 04 میزان 1402|07:49
- 0 نظر
تشدید بحران کم آبی؛ کابل با تهدید جدی کمبود آب روبه رو است
همانطوریکه میدانیم افغانستان کشوری خشک و کم آب است که با توجه به رشد جمعیت و منابع محدود آب، باید راهکارهای مناسبی برای استفاده بهینه از منابع، اجرا کند. با توجه به اینکه بخش اعظم کشور را مناطق کم آب در برگرفته است و جمعیت قابل توجهی در این مناطق زندگی میکنند، روشهای نوین استفاده صحیح و حتی استفاده مجدد میتواند برای توسعه ی مناطق فوق مفید باشد.
آب بعد از هوا بعنوان دومین و مهمترین نیاز انسانهاست که حیات موجودات و تداوم آن بوجود آب همچنین شده است. امروزه همگان بر نقش آب در شکل گیری جوامع و نقشی که در توسعه ایفا میکند اذعان دارند. رشد روز افزون جمعیت کشور گسترش صنایع، رخدادهای طبیعی نظیر خشکسالی های پی در پی، افزایش تقاضاها و ناهمگونی توزیع مکانی و زمانی این ماده حیاتی همه و همه سبب گردیده تا تأمین آب شد، به یک دغدغه ذهنی در بسیاری از کشورها تبدیل شود. اعمال سیاستها در چگونگی مصرف در کنار مدیریت توزیع حتی در کشورهای پرآب نیز یکی از ابزارهای موثر اقتصادی محسوب میشود. از جمله مواردی که همه ی جوامع به آن نیازمندند بکارگیری روشهای مناسب جهت بهینه سازی مصرف آب است. که بهینه سازی مصرف آب برای کل کشور از نظر هزینه های پرداختی و نیز آلودگی محیط زیست از اهمیت بسیار بالای برخوردار است. هدف از مدیریت مصرف آب پاسخگویی به نیازهای آبی کشور از طریق افزایش بهره وری و کارآوری آب و اعمال انضباط در مصرف صحیح و بهینه آن است.
همانطوریکه میدانیم افغانستان کشوری خشک و کم آب است که با توجه به رشد جمعیت و منابع محدود آب، باید راهکارهای مناسبی برای استفاده بهینه از منابع، اجرا کند. با توجه به اینکه بخش اعظم کشور را مناطق کم آب در برگرفته است و جمعیت قابل توجهی در این مناطق زندگی میکنند، روشهای نوین استفاده صحیح و حتی استفاده مجدد میتواند برای توسعه ی مناطق فوق مفید باشد.
با استفاده از تجربیات دیگر کشورها، از جمله کشورهای خاورمیانه که آنها نیز مانند افغانستان با مشکل کمبود آب مواجه هستند بازیافت و استفاده ی مجدد از پساب بعنوان یکی از راه حلهای مناسب و دارای تجارب موفق در زمینه مدیریت آب شهری در شهرهای مختلف دنیا، برای حل مشکل تأمین آب و دفع فاضالب شهره میباشد و دارای اثرات اقتصادی و محیط زیستی مناسبی است.
از دیگر منابع آب قابل استفاده و موثر در کاهش مصرف آب تصفیه شده آب باران میباشد. در بسیاری از کشورهای جهان جایی که منابع آب از نظر کیفی به مقدار کافی جهت مصرف ساکنان موجود نباشد، آب باران بعنوان یک منبع جایگزین مورد استفاده قرار می گیرد و با جمع آوری آبهای سطحی شهر میتوان نیازهای آبی ساکنان را تا حدی تأمین کرد.
صرفه جویی، بهره وری و استفاده ی مجدد به دلیل رویارویی زمین با کاهش سطح آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی به دلیل تغییر الگوهای آب و هوایی از اهمیت زیادی برخوردار شده است. در نقاط مختلفی از جهان برنامه هایی برای بهبود بهره وری در استفاده از آبهای ساختمانهای مسکونی و تجاری انجام شده است و چه بهتر که اینگونه برنامه ها و مطالعات در باب مسئله ی بحرانی آب تعمیم یابد تا همگان بتوانند استفاده ی الزم را ببرند.
خشکسالی‌ها، استفاده بی‌رویه از آب و ضعف مدیریتی باعث پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی در بسیاری شهرها به خصوص کابل شده است. دفتر هماهنگ کننده امور بشردوستانه سازمان ملل متحد از بدتر شدن این وضع هشدار داده است.
شهرکابل، پرجمعیت‌ترین شهر افغانستان، بیشترین آسیب را از رهگذر کمبود آب آشامیدنی و زراعتی متحمل شده است. بر اساس معلومات وزارت انرژی و آب دولت جمهوری اسلامی(دولت پیشین)، شهر کابل دارای 29 میلیون متر مکعب آب است، در حالی که مصرف آب در این شهر 31 میلیون متر مکعب میباشد، اما آب این شهر سال به سال در حال کاهش است.
تغییرات اقلیمی و خشکسالی های متداوم باعث شده است که بحران آب، در افغانستان و منطقه هر روز بیشتر شود و تنش ها بر سر مدیریت آب ها نیز وارد مرحله جدید شود.
از جانب دیگر طرح مسئله مدیریت آب های افغانستان در سالهای اخیر همواره با واکنش های همسایه مواجه بوده است و نگرانی آنها را بر انگیخته است.
در تازه ترین مورد، شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان از ساخت کانال قوش تپه در افغانستان ابراز نگرانی کرده و گفته است که ساخت این کانال رژیم و تعادل آب در آسیای مرکزی را تغییر می دهد.
آقای میرضایف در نشست سران کشورهای مؤسس صندوق نجات دریای آرال گفته است که "شما به خوبی می دانید که طرف افغان فعالانه در حال ساخت این کانال است. راه‌اندازی آن می تواند رژیم و تعادل آب را در آسیای مرکزی به طور اساسی تغییر دهد".
رئیس جمهور ازبکستان گفته است که تشکیل یک کارگروه مشترک برای بررسی همه جوانب ساخت کانال قوش‌تپه و تأثیر آن بر رژیم آبی آمو دریا، با مشارکت مؤسسه های تحقیقاتی کشورهای آسیای مرکزی ضروری است.
او پیشنهاد کرده است که در گفتگوها در مورد مسئله آب در این منطقه، نمایندگان طالبان نیز اشتراک داشته باشند.
ساخت کانال قوش تپه یکی از بزرگترین طرح های افغانستان برای مدیریت آبهای این کشور است که حدود پنجاه سال پیش و در زمان ریاست جمهوری داوودخان، طراحی شده است.
از آن زمان تا اکنون هیچ کدام از حکومت های افغانستان موفق نشده است که این کانال بزرگ را بسازد و کار ساخت آن را تکمیل کند.
دولت حاکم در افغانستان در اوایل سال گذشته خورشیدی اعلام کردند که ساخت این کانال را در ولایت بلخ در شمال افغانستان آغاز کردند و از آن زمان تا اکنون به صورت مرتب از پیشرفت در کابل این کانال، گزارش می دهند.
این کانال به طول 285 کیلومتر، عرض 152 کیلومتر و عمق 8.5 تا 12.5 ساخته می شود و گفته می شود که حدود 550 هزار هکتار زمین را در ولایت های بلخ، جوزجان و فاریاب، آبیاری می کند.
درهمین حال دفتر هماهنگی امور بشردوستانۀ سازمان ملل متحد اوچا میگوید که تغییرات اقلیمی، دسترسی به آب آشامیدنی را در افغانستان کاهش داده است. این نهاد به تاریخ 24 ثور در یک تویت نوشت، در حال حاضر 21میلیون و 200 هزار نفر در افغانستان به آب آشامیدنی دسترسی ندارند، که 60 درصد جمعیت افغانستان را تشکیل میدهد، در حالی که در سال گذشته این به 48 درصد می‌رسید.
بحران کمبود آب و خشکیدن آبهای زیرزمینی معضل چندین‌ساله در افغانستان است و به گفتۀ این اداره برای مهار بحران آب، حفظ‌الصحه و تسریع خدمات، در سال 2023 به 479 میلیون دالر نیاز است. چیزی که به گفتۀ مختصصان بخش آب، تأمین آن نا‌ممکن به نظر می‌رسد، چون طالبان نه نیروی کار متخصص دارند و نه برنامه‌ای برای مدیریت آب‌ها در افغانستان.
نجیب‌آقا فهیم، استاد سابق حقوق آب دانشگاه کابل در مصاحبه با زن‌تایمز گفته، استفادۀ درست از منابع آب نیازمند تکنالوژی، منابع مالی و نیروی متخصص است، که افغانستان امروزی این هر سه را ندارد: "از طرفی هم به‌خاطر ضعف مدیریتی ادارۀ داخلی، علاقمندی جامعۀ جهانی به مسایل افغانستان روز‌به‌روز کمتر میشود و بعضی مؤسسات خارجی، که در این بخش کار می‌کردند، نیز افغانستان را ترک کرده‌اند."
به گفتۀ او، اگر وضعیت چنین ادامه داشته باشد، پیامدهای ناگواری برای کودکان و زنان خواهد داشت و آنها را با انوع آسیب‌های خانوادگی و اجتماعی مواجه می‌ساز‌د: "ما در جریان سفرهای‌مان در سال 2018، دریافتیم که اگر معضل کمبود آب در افغانستان حل نشود، کودکان و زنان را از استفاده از امکانات رفاهی، کار و تحصیل دور میکند و در نتیجه، فقر در جامعه گسترش می‌یابد."
از جانب دیگر وضعیت این روزهای شمال و غرب کابل حاکی از بحران زودرس کمبود آب در پایتخت افغانستان است. این روزها در شبکه های اجتماعی مختلف، کاربران افغانستانی تصویری از صف طولانی مردان کهن سال، زنان و کودکانی با دبه های زرد رنگ همرسانی می کنند که در محلی منتظر هستند تا نوبت شان برسد و دبه های شان را پر آب کنند.
این بخش کوچکی از مشکلاتی را که ساکنان شمال و غرب کابل این روزها با آن درگیر هستند روایت می کند و نشان می دهد که بحران کم آبی در این منطقه، بسیار نگران کننده است.
اما صحبت های ساکنان این محلات، نشان می دهد که تا اکنون هیچ برنامه ای از سوی گروه طالبان برای حل مشکل کم آبی در این منطقه روی دست گرفته نشده است و با این بی توجهی، احتمالا این مشکل، بیشتر از هر زمان دیگر خطرناک و گسترده خواهد شد.
در مناطق مذکور لوله کشی شهری از سوی دولت انجام نشده است و شماری از شرکت های آبرسانی خصوصی با پرداخت هزینه گزاف از سوی مردم، مسئولیت آب رسانی را به عهده دارند.
این شرکت ها، با حفر چاه های عمیق در محل های مختلف در این منطقه، به کوچه ها و پس های کوچه های غرب کابل آب می رسانند و پس از تسلط دوباره طالبان، به دلیل افزایش قیمت نفت، نرخ یک متر مکعب آب را از 35 افغانی به 50 افغانی افزایش داده اند.
اما این روزها که مردم با کمبود شدید آب مواجه هستند، این شرکت ها به سئوالات و شکایت های مردم پاسخگو نیستند.
ساکنان غرب کابل می گویند، در صورتی که مشکل آبی این منطقه حل نشود، بیش از یک میلیون نفر با چالش های متعدد مواجه خواهند و زندگی و حیات آنها در معرض خطر خواهد گرفت.
اکنون اکثر ساکنان مناطق غرب کابل از چاه آبی که برای مساجد حفر شده آب آشامیدنی خود را تهیه می کنند و ساعت ها در صف های طولانی در مقابل این مساجد منتظر می مانند.
شماری نیز آب آشامیدنی خود را از تانکرهای که در مناطق مختلف گردش می کند و آب می فروشد، به قیمت گزاف خریداری می کنند.
حمیدالله، از ساکنان غرب کابل گفت که اهالی کوچه آن ها تا در یک ماه اخیر دوبار به شرکت آبرسانی مراجعه کرده اند، اما مسئولان این شرکت جواب قانع کننده به آنها نمی دهند.
فیصل، یکی دیگر از ساکنان غرب کابل نیز میگوید که شرکت های آب رسانی خصوصی افزایش مالیه از سوی طالبان و کاهش سطح آب زیر زمینی را بهانه می کنند.
او می گوید که این شرکت ها به مردم می گویند که به دلیل خشکسالی، چاه های آبی که آنها قبلا حفر کرده اند، خشک شده است و طالبان به آن ها اجازه حفر چاه جدید را نمی دهند.
محمودشاه، یکی از ساکنان شمال کابل گفت که آنان در یک هفته اخیر دوبار و هر بار به قیمت 1500 افغانی یک تانکر آب خریداری کرده اند.
او می گوید که این وضعیت باعث افزایش فشار اقتصادی بر مردم می شود و اکثریت مردم توانایی خرید آب را از این تانکرها ندارند.
احسان الله، یکی دیگری از باشندگان این منطقه میگوید: "اینجا حدود پنج تا شش هزار خانواده به شبکه آب شهری دسترسی ندارند. مردم برای بردن آب روبروی یک نل عمومی صف می‌کشند. روزی 200 کراچی برای بردن آب می‌آیند و زن و بچه و کهنسال ساعت‌ها برای بردن آب انتظار می‌کشند."
در سالهای گذشته مردم در این منطقه همواره تلاش کرده اند با حفر چاه‌های شخصی در خانه‌های شان آب مورد نیاز خود را تامین کنند، اما سطح آب به حدی کاهش یافته است که بسیاری دیگر توان عمیق‌تر ساختن چاه‌های شان را ندارند. در برخی نواعی غرب کابل عمق چاه‌ها تا به 150 متر رسیده است.
شرکت‌های آبرسانی شهری به دلیل تقاضای زیاد، خدمات لازم را برای باشندگان این منطقه ارائه نمی‌توانند. برخی مردم با پیمودن مسافت‌های طولانی، از مسجد و خانه‌های مسکونی که چاه آب عمیق دارند، مقدار اندکی از آب آشامیدنی شان را به دست می‌آورند.
هدایت الله، یکی دیگر از باشندگان شهرکابل میگوید: "از حاکمان خواهانیم که مشکل مردم را رفع کنند. بسیاری از چاه‌های آب نیمه کاره مانده اند. شماری دیگر از چاه‌های آب خشک شده اند. سطح آب پایین‌تر می‌رود. حکومت باید کمک کند و مشکل مردم را حل کند."
در این وضعیت، تنها امید این مردم به راه حلی از سوی حاکمان است، اما با وجود درخواست‌های مکرر پاسخ مشخصی دریافت نکرده اند.
مجتبی باشنده ساحه علاوالدین شهر کابل می گوید که آب زیرزمینی از چند سال بدینسو خیلی کم شده است و حتا اکثریت خانواده ها مجبور شده اند تا چاه های منازل شان را بین هشتاد تا 100 متر حفر کنند. وی افزود که حدود پنج سال قبل او با حفر چاه 20 متره در داخل حویلی اش، به منبع آب رسید، ولی اکنون همین چاه تا به 70 متر هم آب نداده است.
حفیظ الله، یک باشنده غرب کابل میگوید: "بارها به حوزه پنج و سیزدهم مراجعه کردیم. به وزارت انرژی و آب رفتیم و با آمر تنظیم آب صحبت کردیم. اما هرکدام شان یک چیزی می‌گویند و هیچ اقدام عملی نمی‌کنند."
روح‌الله احمدی، یکی از ساکنان منطقه ریگ‌ریشن در شهر کابل، به اینیدیپندنت گفت پس از خشکیدن چاه‌های آب آشامیدنی در این منطقه، شماری از شرکت‌های خصوصی با حفر چاه‌های عمیق‌تر و همچنین انتقال آب از دیگر مناطق، به فروش آب اقدام کردند و به خانه‌های مردم لوله کشیدند، اما پس از چندی چاه‌های عیمق نیز خشکیدند و اکنون تنها گزینه، انتقال آب از دیگر مناطق به ناحیه 13 است.
موصوف افزود: «هر روز شش ساعت در صف می‌ایستیم تا نوبت خرید آب برسد. هر دبه 10 لیتری آب را پنج افغانی و هر دبه 20 لیتری را 10 افغانی خریداری میکنیم.»
به گفته وی، کمبود آب آشامیدنی باعث شده است حدود سه هزار خانواده در منطقه ریگ‌ریشن، به خرید آب آشامیدنی از شرکت‌های خصوصی اقدام کنند. اعضای این خانواده‌ها هر روز با دبه‌های زردرنگ پلاستیکی در صف‌های طولانی می‌ایستند تا نوبت خرید آب به آنان برسد. برخی روزها آب شرکت‌های خصوصی به همه مشتریان نمی‌رسد و مردم ساعت‌ها منتظر می‌مانند تا تانکرهای جدید آب برسند.
در همینحال، تعداد از ساکنان کارته سوم و چهارم ناحیه سه شهرکابل نیز از خشک شدن پی‌درپی چاه‌ها ابراز نگرانی میکنند.
عبدالرازق، مالک یک ساختمان رهایشی در سرکاریز در ناحیه سوم کابل میگوید که چاه آبی که حدود چهار سال پیش برای استفاده ساکنان ساختمان رهایشی حفر کرده بود، یک ماه قبل خشکیده و چاه جدید را با هزینه 850 هزار افغانی (معادل10 هزار دلار آمریکایی) حفر کرده است. در افغانستان نظارتی روی حفر چاه‌های عمیق وجود ندارد و به باور کارشناسان، یکی از عواملی که باعث شد کمبود آب آشامیدنی در شهرهای تشدید شود همین مسئله است.
کارشناسان امور دلایل کاهش آب هـای زیر زمینی در شهر کابل را در کاهش میزان بارندگی طی سال‌هـای اخیر، افزایش بیش از حد جمعیت و به تناسب آن افزایش میزان مصرف آب، افزایش حفر چاههـای عمیق و غیر معیاری، افزایش آب نماهای غیر معیاری شهری، پارک‌‌هـای آبی و غیره عنوان می کنند.
همچنان آلودگی آب هـای زیرزمینی از طریق چاههـای فاضلاب خانگی از جمله مشکلات عمده‌ای می باشد که آب صحی آشامیدنی شهر کابل را بسیار کمتر از سالهای گذشته ساخته و شهروندان بدون در نظر گرفتن نورم و استندرد حفر چاه ها، به گونه مسلسل دست به حفر غیر معیاری و غیر قانونی چاه ها می زنند.
عبدالله روفیان، داکتر متخصص ارتوپیدی، میگوید آبرسانی و بلند کردن وسایل سنگین توسط کودکان در حال رشد، میتواند به استخوان های آنها آسیب‌های جدی وارد کند:"اگر این کار به مدت‌زمان طولانی انجام شود، ممکن است سبب کج شدن ستون فقرات کودکان شود و این به‌طور مستقیم روی سیستم خون‌رسانی مغز تأثیر منفی دارد، سردردی دوامدر نیز به وجود می‌آورد. اگر سلیوز یا کجی ستون فقرات بیشتر باشد، میتواند بر قلب و شش فشار وارد کند."
او میگوید، بیشترین آسیب‌ها بر کودکانی وارد میشود که تغذیۀ درست ندارند و از ساحاتی دور با تحمل وزنی زیاد در دست‌ها و یا بر شانه‌های‌شان برای خانواده‌های پر‌جمعیت آبرسانی میکنند.
یاسین ستیز، کارشناس محیط زیست به نیمرخ میگوید که در اثر تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین در دو دهه گذشته، 14 درصد از یخچال‌های طبیعی افغانستان ذوب شده و خشکسالی نسبت به اواخر قرن بیستم در افغانستان دو برابر شده است.
به گفته ستیز، سطح آبهای زیر زمینی در افغانستان سالانه 1.5 متر کاهش پیدا میکند و در صورتی که این وضعیت مدیریت نگردد، مشکلات فزاینده به وجود خواهد آمد.
کاظم همایون، یکی دیگر از کارشناسان حوزه محیط‌زیست به خطرات استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی و عمیق‌تر ساختن چاه‌های آب اشاره میکند. او با نشریه فوق گفت که حفر چاه‌های عمیق و کاریزها باعث کم شدن آبهای زیرزمینی و احتمال فرونشست زمین میشود و این روند میتواند در درازمدت برای شهرهای در معرض زلزله خطرات زیادی در پی داشته باشد. افغانستان، به خصوص مناطق شمالی و شرقی این کشور به شمول پایتخت از مناطق زلزله خیز می‌باشند.
در همین حال شاروالی کابل میگوید، مشکل کم آبی در تمام کشور وجود دارد، اما از طریق خدمات آب رسانی تلاش میکنند تا آب آشامیدنی را برای باشندگان کابل که نیاز دارند تا مین کند.
در این روزها کمبود آب نیز بر مشکلات مردم در کابل افزوده شده است. خیلی‌ها به این باورند که اگر آب کابل بخشکد، میلیون‌ها تن مجبور به ترک این شهر خواهند شد.
تغییر اقلیم و کمبود آب حالا برای ساکنان شهر کابل قابل درک است. سطح آب در بسیاری مناطق این شهر پایین رفته و در برخی مناطق حتا چاه‌های با عمق 100 متر خشکیده‌اند.
مقام‌ها می‌گویند شهر کابل تنها دارای 29 میلیون متر مکعب آب است در حالی که نیاز ساکنان این شهر به بیشتر از 100 میلیون متر مکعب آب می‌رسد.
مولوی عبدالرشید بلوچ، شاروال کابل در ارایه گزارش دهی سالانه در مرکز رسانه های حکومت گفت:” بله، مسئله تامین آب وجود دارد اما این فقط برای افغانستان مشکل ندارد. این یک مشکل جهانی است. ما به خوبی از مشکلات آگاه هستیم. شرکت‌هایی هستند که آب آشامیدنی تأمین میکنند، و چند روز قبل، ما حتی در مورد تماس با این شرکت‌ها صحبت کرد زیرا ما از مردم شکایت داریم که آب آشامیدنی کمیاب شده است. سطح آب به طور کلی کاهش یافته است.”
شاروال کابل میگوید، آنها نشست مشترک با وزارت آب برق برای حل این مشکل داشته اند و تصمیم دارند تا تاسیسات تصفیه آب را برای تامین آب آشامیدنی در کابل تامین شود.
آقای بلوچ گفت:”وقتی ما کمبود آب را در شهر دیدیم، به این فکر افتادیم که یک جلسه مشترک با بخش تامین آب داشته باشیم. آنچه می‌توانیم انجام دهیم، ما آماده انجام آن هستیم، اما آنچه نمی‌توانیم انجام دهیم، و آنچه ما به آنها خواهیم گفت. اکنون ما برای تأسیسات تصفیه آب از مناطق دورافتاده با هزینه بسیار بزرگ آب می‌آوریم، زیرا این نگرانی وجود دارد که اگر این کار را نکنیم شهر به معنای واقعی کلمه خشک شود.”
مسئولان وزارت انرژی و آب اداره طالبان می‌گویند به تامین آب آشامیدنی مردم کابل متعهد اند و تاکید دارند که برای حل این معضل، پروژه انتقال آب پنجشیر به کابل را عملی خواهند کرد.
رفیع‌الله ستانکزی، رئیس بخش انسجام آب‌ها در وزارت انرژی و آب اداره طالبان بدون این که مشخصاً توضیح بدهد با رادیوی صدای المان میگوید:"وزارت انرژی و آب برای مدیریت آبهای زیرزمینی شهر کابل متعهد است و برنامه‌های همه جانبه‌ای را در این زمینه مدنظر گرفته است".
قاری مطیع الله عابد، سخنگوی وزارت انرژی و آب اداره طالبان نیز با خبرگزاری مذکور گفت: "ما جلو شرکت‌هایی را که به شکل غیرقانونی چاه عمیق حفاری کرده و آبرسانی می‌کردند گرفتیم. پروژه بند آبگردان شاه و عروس و شاه توت در پنجشیر انشالله در آینده مشکل کمبود آب شهر کابل را رفع خواهند کرد"
در همین پیوند سید شاه عبدال انجنیر وزارت انرژی و آب افغانستان که پایان نامه ماستری اش را هم در این باره نوشته است، به اسپوتنیک چنین می گوید: "اساس مدیریت آب های سطحی و زیر زمینی در افغانستان را روش مدیریت حوزه های دریای تشکیل میدهد، که یکی از روش های خوب برای مدیریت آب به حساب میآید و بدین اساس افغانستان عمدتا به پنج حوزه دریای بزرگ تقسیم گردیده، روش های که برای مدیریت بحران آب آشامیدنی درکابل در طول دو دهه پسین از جانب وزارت انرژی و آب در نظر گرفته شده بود اعمار بند های ذخیروی شاه و عروس در ولسوالی شکر دره و بند شاه توت در جنوب کابل در للندر میباشد، بند شاه و عروس در شکر دره درین اواخر به پایه اکمال رسیده و آب گیری آن در اوایل سال 1400 آغاز گردیده است و بند شاه توت هنوز ساخته نشده است. اینکه تا چند سال دیگر این بندها میتوانند آب آشامیدنی کابل را تامین نمایند، به علت خشکسالی های جاری معلوم نیست، از جانب دیگر روش اعمار بند ها به تنهای برای مدیریت بحران آب کافی نبوده، ادارات ذیربط باید روش های مدیریتی حوزه های آبگیر، ایجاد سر سبزی با استفاده از روش های جمع آوری و استفاده از آب باران را در ساحات آبگیر آغاز کنند. ادارات ذیربط برای کنترول بحران آب در مرکزو ولایات برنامه مدونی برای مقابله با بحران آب آشامیدنی و جلوگیری از استفاده بی رویه آب های زیر زمینی نداشته و ندارند ، عوامل عمده ایکه باعث تقویت بحران آب در مرکز میگردد شامل عوامل طبیعی مانند خشکسالی های چندین ساله و نبود تغدیه دوباره آبهای زیر زمینی ، تغیر اقلیم، عدم مدیریت درست منابع آب، عوامل غیر طبیعی مانند ، نبود شیوه های کارآ و دقیق غرض مدیریت آب های زیر زمینی،از بین رفتن سطح جذبی زمین در اثر انکشاف نا متوازن شهری ، نبود آمار و اطلاعات کافی به منظور مدیریت آبهای زیر زمینی ، عدم موجودیت سیستم کانالازیسیون شهری ، عدم همآهنگی میان اداره آب وادارات صادر کننده جواز شرکت های تولید آب آشامیدنی ، نبود قوانین و شیوه های استفاده از آب های زیر زمینی و ازدیاد نفوس که یکی از عوامل عمده در بحران آب آشامیدنی در مرکز و ولایات کشور به حساب میآید".
او درباره این که چگونه مشکل تامین آب و بکار گیری از آب در کابل را حل کنیم گفت: "حل بحران موجود در کوتاه مدت میسر نیست صرف برای کاهش بحران در کوتاه مدت یک سلسله قوانین جهت بکار گیری از آب های زیر زمینی باید ایجاد گردد، تا از مصارف بی رویه آب جلو گیری شود. به گونه مثال انتقال کمپنی های تولید آب آشامیدنی و نوشابه ها به بیرون از ولایت کابل به دیگر ولایات، نصب میتر در چاه های شخصی خانه های مسکونی و اجازه روزانه یک مقدار معین نظر به تعداد فامیل برای هر خانواده و ایجاد جریمه های نقدی برای خانواده های که از حدود تعین شده در یکماه اضافه مصرف میکنند. برای جلو گیری از بحران آب آشامیدنی در دراز مدت یک سلسله قوانین ایجاد گردد تا بتوانیم در دراز مدت آب را مدیریت کرده و از بحران موجوده جلوگیری نموده باشیم. به منظور جلوگیری از بحران در دراز مدت از نقطه نظر هایدرولوژیکی از ساخت ساز ها و انکشاف شهری خصوصا در حوز ه های آبریز شدیدا جلوگیری به عمل آید، ساحات که پیش از این به ساحات مسکونی تبدیل گردیده اند تحت یک پلان منظم با استفاده از تکنالوژی جمع آوری آب باران ،برای جمع آوری آب اضافی از ناوه های بام ساختمان چاه های جذبی را مطابق به معیار های بین المللی اعمار نمایند. از فروش زمین های زراعتی باید به صورت جدی جلوگیری به عمل آید، آب های مصرفی های خانه های مسکونی باید به صورت دقیق کنترول شده و با استفاده از تکنالوژی انایروبیک فلتر تصفیه شده و مطابق به پلان دقیق و مدون دوباره به آبهای زیر زمینی ترزیق گردد. سرک های که جدیدا اعمار میشوند به عوض دریناژهای کناری با استفاده از تکنالوژی جدید با چاه های جذب و جمع آوری آب باران عیار گردند تا در موقع بارندگی از ضایع شدن آب جلوگیری و آب زیر زمینی را تغذیه و تقویه نماید".
در همین حال، نجیب ذکی استاد دانشکده اداره و پالیسی عامه دانشگاه کابل با خبرگزاری مذکور می گوید، که شهر کابل با کمبود جدی آب روبرو است و این دلیل های گوناگونی می تواند داشته باشد، که دلیل نخست اش تغییر اقلیم آب و هوا می تواند باشد و دلیل دومش مقدار بارندگی کمتر در سال های پسین است و دلیل سومش افزایش نفوس شهر کابل نظر به زمان است و این افزایش نفوس در کابل ناشی از جنگ های است، که در سال های گذشته در دیگر ولایت های افغانستان جریان داشت و مردم ناچار دست به کوچ کشی به سوی شهرهای امن تر از آن میان به شهر کابل بیایند و همچنان یکی از دلیل هجوم مردم به سوی شهرهای بزرگ از جمله کابل، بیکاری و نبود کار در شهرای کمتر توسعه یافته است و این همه دلیل ها سبب مصرف بیشتر آب در این شهر و کمبود آب شده است.
او همچنان می افزاید، که دولت پیشین هم برای مقابله با کمبود آب کدام طرحی نداشت تا این مشکل را حل کنند.
او درباره مشکل این مسئله می گوید: "ما برای حل این مشکل می توانم از پروژه زمان رئیس جمهور داوود خان که می خواست از قسمت های جبل السراج و چاریکار می خواستند نهر بکشند و بیاورند به طرف کابل مشکل کمبود آب را حل بسازند، کار گرفت".
دومین راه حل کمبود آب شهر کابل از دیدگاه این استاد دانشگاه کابل این است، که می توان از بند شاه و عروس که در ولسوالی شکردره ولایت کابل درست شده، کار گرفت.
او همچنان خطاب به دولت جدید افغانستان چنین می گوید: "دولت افغانستان باید طرح های مدیریت پایدار آب را بدست بگیرند تا آب های آشامیدنی برای برخی هدف های نامعقول کار گرفته نشود و آب های آشامیدنی باید تنها برای نوشیدن و کارهای که نیاز به آن است کار گرفته شود".
شهر کابل در سال های پسین شدیدا با کمبود آب مواجه است و با این وجود دولت پیشین و دولت کنونی این کشور برنامه های پایدار برای کنترل استفاده آب های زیر زمینی و آب های باران و برف در دست ندارد و مردم این شهر هم آب های آشامیدنی را بسیار به گونه بی رحمانه برای مقاصد غیر ضروری استفاده می کنند و در سال های پسین در شهر کابل به هزاران چاه های عمیق و نیمه عمیق کنده شده است، که صاحبان این چاه ها هم به طور بسیار بی رحمانه آب نوشیدنی را برای مقصدهای بیهوده بکار می گیرند و این کار آنها افزون بر این که در سال های پسین سطح بارندگی هم به پایین ترین میزانش رسیده، سبب کمبود و پایین رفتن سطح آب در شهر کابل می شود.
محمدکاظم همایون، کارشناس محیط‌زیست، در ادامه صحبت هایش میگوید که مشکل کم‌آبی در کابل؛ نبود مدیریت سالم از سوی شاروالی، وزارت شهر‌سازی و اداراه‌های سکتوری است؛ اینها نتوانسته‌اند منابع آب و اکوفرهایی که آبهای زیرزمینی را بازذخیره میکند را تشخیص داده و تالاب‌های مشخصی را برای بازذخیره‌سازی آبهای زیرزمینی درست کنند.
آقای همایون میگوید: "دریای کابل، هشتاد درصد آبهای زیرزمینی کابل را ریچارج میکند؛ با ساختن سد‌هایی روی این دریا، جریان آب کند شده و منابع آبهای زیر زمینی، ریچارج (بازذخیره) شود."
از سوی دیگر، به باور آقای همایون، در کنار پیش‌گرفتن روشهای یاد شده، باید در درازمدت اقتصاد محلی تقویت شده و سهولت‌ها در روستاها، بیشتر شود تا مردم برای زندگی در آن‌جا تشویق شده و از جمعیت شهر کابل کم شود.
در کنار تغییر های اقلیمی و خشک‌سالی‌های پی‌هم، آلودگی هوا نیز تا اندازه‌ی زیادی باعث کاهش آبهای زیرزمینی کابل شده است.
آقای همایون میگوید: "بارندگی در ولسوالی‌های کابل، به مراتب بیشتر از شهر کابل است؛ دلیل اساسی آن آلودگی هوا است که روند طبیعی شکل‌گیری باران را مختل میکند، زمانی که چرخش اصلی مختل شود بارندگی تا 20درصد و بیشتر از آن کاهش پیدا میکند"
بی توجهی دولت
چندین ماه شده است کم آبی در شهر کابل توجه عمومی را جلب کرده است و گزارش های متعدد در مورد مشکلات این منطقه منتشر شده است.
اما مقامات دولت تا اکنون هیچ گونه توجهی به مشکلات شهروندان شهرکابل نکرده اند و برای حل مشکل کم آبی در این منطقه، اقدام نکرده اند.
انجنیر قادر، از ساکنان شهر کابل می گوید که مسئولان طالبان از کمبود آب و مشکلات مردم آگاه شده اند، اما هنوز برای حل آن هیچ گونه اقدامی نکرده اند.
او می گوید که مسئولان وزارت انرژی و آب طالبان، حتی به شکایت مردم در مورد عدم پاسخگویی شرکت های خصوصی آبرسانی توجه نکرده اند.
شماری دیگر از ساکنان شهرکابل نیز مسئولان طالبان را به بی توجهی در زمینه رسیدگی به مشکل کم آبی در این منطقه متهم می کنند.
آنان می گویند که بی توجهی به مسئله کم آبی در غرب کابل، باعث وقوع یک فاجعه تمام عیار انسانی خواهد شد و مسئولیت آن نیز به عهده کسانی که خواهند بود که اکنون در قدرت هستند.
میزان مصرف آب
آب مصارف گوناگونی دارد و مصرف آن را میتوان به سه گونه تقسیم کرد: ساختمانهای مسکونی، کارگاه ها و صنایع مصارف عمومی مانند: شاروالی ها، نهادهای آتش نشانی و...
مقدار مصرف بر حسب محلر مصرف متغیر است. مثالً آب مصرفی ساختمانهای مسکونی تابع موقعیت های اقلیمی از نظر موجود بودن آب مناسب، سطح زندگی و فصول سال میباشد. نمودار شکل 4 میزان مصرف آب در ساختمانهای مسکونی را نشان میدهد. بطور متوسط هر خانواده حدود 188 لیتر آب آشامیدنی در روز مصرف میکند. فقط درصد کمی از آب مصرف نیاز به آب شرب استاندارد دارد. سرانه مصرف در کشورهای پرآب جهان برای هر نفر 428 لیتر و این سرانه در افغانستان دو برابر سایر کشورهاست.
راهکارهای عملی صرفه جویی و بهینه سازی مصرف آب در داخل ساختمانها عبارتند از:
- استفاده از تجهیزات کم مصرف و همچنین بهبود عملکرد تجهیزات موجود در ساختمان با الحاق عناصری به آنها جهت کاهش مصرف آب
- استفاده از آب باران و آب خاکستری تصفیه شده جهت مواردی که در آنها نیازی به استفاده از آب تصفیه و آشامیدنی نیست.
- آموزش و اصالح عادت فرهنگی جامعه
- اقدامات قانونی و کنترلی
اقدامات صرفه جویی در مصرف آب خارج از ساختمان عبارتند از
- کاربرد گیاهان بومی و سازگار با شرایط اقلیمی منطقه
- کاربرد تجهیزات آبیاری بهینه و کم مصرف با حداقل اتالف آب
- استفاده از آب باران جهت آبیاری.
امروزه با آب آشامیدنی فضاهای سبز را آبیاری میکنیم در صورتیکه کیفیت آب مورد شرب انسان و فضای سبز مساوی نیستند. آب باران با تمام ویژگیهایی که دارد برای فضای سبز بسیار مناسب است ولی امروزه توسط ناودان ها به چاه های فاضالب آلوده هدایت میشود. جمع آوری آب باران توسط یکسری کانالهای پیش بینی شده و هدایت به سمت حوضچه های نگه داری و استفاده از آن جهت فضای سبز عمومی و خصوصی میتواند در طرح های توسعه و عمران شهری پیگیری گردد
باید توجه داشت که در مقیاس کوچک خانگی استفاده ی مجدد از آب، سهم قابل توجهی در صرفه جویی دارد. استفاده ی مجدد از آب خاکستری و آب باران بطور بالقوه، نیاز به استفاده از آب شرب برای مصارف غیر شرب را کاهش میدهد و آب قبل از تخلیه به فاضالب دوباره استفاده میشود. بزرگترین پتانسیل استفاده ی مجدد برای فالشینگ توالت و آبیاری باغ است که منافع زیر را در پی دارد:
- صرفه جویی در منابع آب
- کاهش تقاضا در منابع آبهای عمومی، جمع آوری فاضالب و امکانات تصفیه
- کاهش جریان رواناب در سطح شبکه فاضالب با جمع آوری و ذخیره سازی آب باران.
بطورکلی جمع آوری و استفاده از آب خاکستری و آب باران برای آبیاری زمین، بویژه در مناطق خشک و یا مستعد خشکسالی میتواند یک ایده ی عالی باشد.
مطالعات انجام شده، کاهش حدود 80% تقاضای آب و کاهش 90% تخلیه فاضلاب در ساختمانهای پایدار در مقایسه با ساختمانهای متعارف را نشان میدهد، که اینها از طریق ادغام اقدامات نوآورانه بهره وری آب، جمع آوری و استفاده از آب باران، استفاده مجدد از پساب تصفیه شده و تبخیر و تحرق از طریق بام های سبز میسر شده است.
آب خاکستری
تا کنون راهبرهای مختلفی توسط کشورهای گوناگون تدوین و آزمایش شده است. از میان این راهبردها در نقطه تولید آب خاکستری میتوان به دو راهبر کلی اشاره نمود:
- راهبر استفاده حداکثر از آب خاکستری و طراحی سیستم تصفیه نسبتاً گران قیمت
- راهبرد استفاده از آب خاکستری با آلودگی پایین با حداقل تصفی ممکن. البته در میان این راهبردها راهبردهای بینا بینی نیز قابل اتخاذ است.
از دیدگاه نقطه مصرف آب خاکستری نیز دو راهبرد اصلی قابل اتخاذ است
- استفاده از آب خاکستری در فضای داخلی ساختمان.
- استفاده از آب خاکستری در فضای بیرون ساختمان.
آب باران
در بسیاری از کشورهای جهان، جایی که منابع آب از نظر کیفی به مقدار کافی جهت مصرف ساکنان موجود نباشد، آب باران به عنوان یک منبع جایگزین مورد استفاده قرار می گیرد، با جمع آوری آب های سطحی شهر می توان نیاز آبی ساکنان را تا حدی تأ مین می کرد .استفاده از سیستم سطوح آبگیر پشت بام ساختمان ها این امکان را می دهد تا با جمع آوری آب باران در هنگام بارندگی ها، بخشی از نیاز آبی ساکنان تأمین شود و هزینه های تأمین آب برای شستشوی فضاهای باز، سرویس های صحی، آبیاری باغچه منازل و مانند آن، کاهش یابد. همچنین یکی از عوامل انتقال و گسترش آلودگی در حوضه شهرها، ایجاد رواناب سطحی در زمان های بارندگی می باشد .در بارندگی های شدید، به علت نفوذپذیری کم سطوح شهری سبب افزایش رواناب سطحی شده و بد نبال آن افزایش دبی ورودی آب در شبکه های فاضالب و در بعضی از موارد مسدود شدن زه کش ها را بدنبال دارد. برای کاهش حجم رواناب سطحی به داخل شبکه های فاضالبی و جلوگیری از مشکلات ترافیکی در زمان بروز بارش، می توان رواناب سطحی را در محدوده مناطق مسکونی به کمک سطوح آبگیر، جمع آوری و در مخازن ذخیره کرد تا انتقال و گسترش آلودگی سطحی در سطح شهرها به حداقل برسد. سیستم سطوح آبگیر پشت بام ساختمان های مسکونی بر اساس آمار بارندگی منطقه، درصد تأ مین نیاز آب غیر شرب ساکنان، مقدارمساحت استحصال آب باران و توجیهات اقتصادی سیستم، طراحی می شوند و این امر باعث می شود تا کارایی این نوع سیستم ها در شهرهای افزایش بیابد و از آب باران برای مصارف آبی ساکنان به بهترین نحو در شهرها مورد استفاده قرار بگیرد .
نکاتی در پیرامون استحصال آب باران
پایداری: استحصال آب باران، یکی از مناسب ترین و بهترین جایگزین ها برای تأمین آب در مواجه با کمبود آب و افزایش تقاضا می باشد .فشار بر منابع آب، افزایش تأثیر زیست محیطی از پروژه های بزرگ و حفظ کیفیت آب، سبب محدود شدن توانایی جهت برآورده نمودن آب تمیز از منابع سنتی خواهد شد .استحصال آب باران، فرصتی برای افزایش منابع آبی جهت برآورده شدن نیازها فراهم می آورند
پذیرش فرهنگی: استحصال آب باران، یکی از فناوری های پذیرفته شده در افزایش تأمین آب قابل شرب در بسیاری از نقاط جهان می باشد .در حالی که کیفیت باکتریایی آب باران جمع آوری شده از حوضه های آب زیر زمینی پایین است، آب باران جمع آوری شده از پشت بام ها که مجهز به مخازن ذخیره مناسب می باشد، معموالً برای آشامیدن مناسب بوده و می تواند استانداردهای آب آشامیدنی را برآورده نماید .این آب دارای کیفیت باالتری نسبت به دیگر منابع آب سنتی که در دیگر کشورهای پیشرفته یافت می شود، می باشد
نگهداری: نگهداری معموالً محدود به تمیز کردن سالیانه مخازن، نظارت متداول و تمیز کردن ناودانی ها و لوله هایی که ناودانی را به مخزن آب وصل می کند، می شود .
خلاصه کلام
دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد اواخر اردیبهشت در گزارشی نوشت که میزان افرادی که در افغانستان به آب آشامیدنی بهداشتی دسترسی ندارند، از 48 درصد در سال 2022، به 60 درصد در سال 2023 افزایش یافته است. این سازمان اعلام کرد که دست‌کم به 480 میلیون دلار بودجه نیاز است تا برای افراد نیازمند در افغانستان در سال 2023، آب آشامیدنی بهداشتی مهیا شود.
دولت پیشین بارها اعلام کرده بود که با انتقال آب از رودخانه پنجشیر و سد قرغه به شهر کابل، تا حدی کمبود آب آشامیدنی را در این شهر حل میکند، اما با فروپاشی دولت و تسلط طالبان، این پروژه‌ها متوقف شده‌اند.
بر اساس آمار تازه سازمان ملل متحد، تعداد خانواده‌هایی در افغانستان که نمی‌توانند به آب آشامیدنی بهداشتی دسترسی یابند، از سال گذشته بیشتر شده است. دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد میگوید که تغییرات اقلیمی، دسترسی به آب آشامیدنی را در افغانستان کاهش داده است. این نهاد سازمان ملل یکشنبه، 14 مه، در توییتی نوشت که شمار خانوارهایی که در افغانستان نمی‌توانند به آب آشامیدنی دسترسی یابند، در قیاس با سال گذشته، افزایش یافته و به 60 درصد جمعیت رسیده است. اوچا خاطرنشان کرد این رقم سال گذشته حدود 48 درصد بود.
افزون بر این، اوچا میگوید که تغییرات اقلیمی دسترسی به آب را در سراسر افغانستان کاهش داده است و در حال حاضر شمار چشمگیری از خانوارها در این کشور برای دسترسی به آب آشامیدنی سالم با چالش‌های اساسی مواجه‌اند. به گفته اوچا، دسترسی نداشتن به آب آشامیدنی در روستا‌های افغانستان، آشکارتر از شهرها است. اوچا همچنین تاکید میکند که برای مقابله با چالش‌های دسترسی به آب و نیز مدیریت فاضلاب در افغانستان، به بودجه‌ای حدود 480 میلیون دلار در 2023 نیاز است.
سازمان ملل میگوید علاوه بر چالش‌های اقتصادی و امنیتی، تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی، زلزله، سیلاب، بهمن، رانش زمین و خشکسالی، نیز تاثیرات منفی شدیدی بر زندگی مردم افغانستان گذاشته است.
در حال حاضر افغانستان بیشتر با چالش مدیریت منابع آب دست‌و‌پنجه نرم میکند تا کمبود آب. بر اساس داده‌های «شاخص فالکن مارک» (شاخص دسترسی به آب تجدیدپذیر و مبتنی بر سرانه دسترسی افراد به آب)، افغانستان در حال حاضر با کمبود آب مواجه نیست، زیرا بنا به این شاخص، اگر سرانه دسترسی به آب معادل 1700 متر مکعب یا کمتر از آن باشد، کمبود آب تلقی میشود. اما در حال حاضر، سرانه دسترسی به آب در افغانستان 2775 مترمکعب است و در قیاس با تمام همسایه‌های خود، از این نظر وضعیت بهتری دارد. اما نزدیک به نیم قرن جنگ، زیرساخت‌های متعددی، از جمله زیرساخت‌های آبی، را در این کشور تخریب کرده است.
◄ نویسنده: حامیه نادری