مهاجران افغانستانی: مشکل ایران ما نیستیم
«چند ماهی است که اوضاع برای مهاجران قانونی و غیرقانونی در ایران خوب نیست. حالا هم با بوجود آمدن شرایط جدید، خیلی بدتر شده. بطور واضح در کوچه و خیابان‌ها می‌شود نگاه و رفتار تحقیرآمیز مردم را حس کرد.
طرح جمع‌آوری مهاجران غیرقانونی شدت گرفته و مهاجران قانونی هم بازداشت و تحقیر می‌شوند و از آنها اخاذی می‌شود. حالا که سوژه انتخاباتی هم شدیم. اوضاع بدتر هم خواهد شد.»
این پیام یکی از مخاطبان بی‌بی‌سی فارسی در پاسخ به فراخوانی است که برای نظرخواهی از آنان در مورد برنامه نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ایران برای مهاجران افغان داده بودیم.
در چند سال اخیر چگونگی مقابله با مهاجرت‌های غیرقانونی، یکی از برنامه‌های اساسی نامزدهای ریاست‌جمهوری یا نخست‌وزیری در شمار زیادی از کشورها شده است. این موضوع با محوریت حضور مهاجران افغان در ایران برای اولین بار به بحث‌های انتخاباتی این روزهای این کشور هم راه یافته است.
از مخاطبان بی‌بی‌سی فارسی از جمع مهاجران افغان در ایران خواسته بودیم در این مورد برای ما پیام بدهند. مهاجران نگران‌اند و به این باورند که «مهاجران افغان مشکل ایران نیستند» و تبلیغات نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری نتیجه‌ای جز «مهاجرستیزی و مهاجرهراسی» نخواهد داشت.
نامزدهای ریاست جمهوری ایران چه گفتند؟
پس از بازگشت دوباره طالبان به قدرت در افغانستان، شمار زیادی از افغان‌ها به ایران مهاجر شدند. جمعیت بزرگی هم از سال‌های گذشته در این کشور زندگی می‌کردند. چندین ماه است که شماری از کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی با استفاده از هشتگ «اخراج افغانی مطالبه ملی» خواهان اخراج مهاجران افغان از ایران هستند.
و حالا به نظر می‌رسد با توجه به این شرایط شماری از نامزدهای ریاست جمهوری ایران با طرح شعارهایی در این زمینه به دنبال جلب رای هستند.
محمد باقر قالیباف در یکی ازمناظره‌های انتخاباتی اخیر گفت که برای برقراری امنیت در مرز شرقی با پاکستان و افغانستان دیوار خواهد کشید.
آقای قالیباف گفت: «اتباع غیرمجاز و ریشه همه آسیب‌های اجتماعی جدی در حوزه مواد مخدر، اشتغال، طلاق و... و همه آسیب‌های جدی ریشه در شرق کشور دارد.»
او نخستین نامزدی بود که از لزوم «رفع مسئله اتباع بیگانه غیرمجاز» در دولت آینده سخن گفت.
مسعود پزشکیان هم در پستی در شبکه ایکس از «انسداد کامل مرزها برای جلوگیری از مهاجرت بیشتر افغان‌ها و ساماندهی مهاجرین موجود در ایران و گفت‌وگو با کشورهای اروپایی» سخن گفت.
او اشاره کرده بود که تعداد زیادی از افغان‌ها «نقش موثری» در اقتصاد ایران دارند اما تاکید کرد که باید حضور آنها «ساماندهی» شود و برای پذیرش بخشی از آنها و یا تقبل هزینه‌های حضور آنها با کشورهای اروپایی گفتگو شود.
او در حالی تلویحا غرب را مسئول مهاجرت میلیون‌ها افغان خواند که بسیاری از مهاجران در ایران در پیام‌های‌شان به بی‌بی‌سی ایران را هم در حمایت از طالبان و مهاجرت اتباع افغانستان دخیل و مسئول دانستند.
«نتیجه تبلیغات نامزدان جز مهاجرستیزی چیزی نیست»
یکی از اتباع افغانستان در ایران می‌گوید که تبلیغات نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ایران اثرات منفی مستقیمی بر زندگی این مهاجران دارد.
او به این باور است که این تبلیغات سبب «تقویت روحیات ناسیونالیستسی افراطی، نژادپرستی و ایجاد هراس از افغان‌ها میان اتباع ایران و ایجاد خطر برای آنها» می‌شود.
یکی دیگر از مهاجران می‌گوید: «هر اتفاقی در داخل و خارج ایران کاملا تاثیر مستقیم بر زندگی افغان‌ها در ایران دارد. برادرم که در ایران به دنیا آمده حالا قصد سفر قاچاقی به اروپا دارد. ما راه برگشت به افغانستان نداریم. در ایران هم آینده‌ای نداریم. من فوق لیسانس برق دارم. ایران به دنیا آمدم و درس خواندم. در افغانستان استاد دانشگاه بودم. با برگشت طالبان فراری شدم. همسرم استاد دانشگاه بود الان در ایران کارگری می‌کند. هر روز نگران اخراج از ایران هستیم... به چه جرمی ما حق یک زندگی عادی را نداریم؟»
یکی دیگر از مهاجران که پس از سقوط جمهوریت به دلیل در خطربودن جانش به ایران فرار کرده است، هم می‌گوید: «با فرا رسیدن انتخابات دولت جمهوری اسلامی نگرانی‌های مهاجرین بابت اخراج به دست پلیس بیشتر شده است.»
«مشکل ایران مهاجران افغانستان نیستند»
شماری از مهاجران افغان به این باورند که مشکلات اصلی در ایران موضوعات دیگری‌است و نامزدها باید آنها را در اولویت قرار دهند.
یکی از این مهاجران می‌گوید: «به نظر من اگر شعار کارساز باشد که نیست، شعارهای رسیدگی به آب و برق، کاهش نرخ کالا و کنترل نوسان ارز و بحران اقتصادی و اشتغال زایی بیشتر برای نسل نو و خردمند ایران جالب است که اگر یک انتخابات شفاف باشد بی گمان نقش تعیین کننده در سرنوشت نامزدها دارند.»
انتقاد اکثریت ایرانیان از حضور اتباع افغانستان، پر کردن فرصت‌های شغلی است. اما شمار زیادی از مخاطبان بی‌بی‌سی فارسی در پیام‌های‌شان تاکید کردند که اکثریت افغان‌ها در ایران در مشاغلی مشغول به کار هستند که «به دلیل سخت و شاق بودن و یا کم بودن دستمزدشان، ایرانی‌ها حاضر به کار در آن بخش‌ها نیستند.»
یکی دیگر از مهاجران می‌گوید: «خواهشا سختی و مشکلات دولت‌تان را سر مردم رنج دیده خالی نکنید. همین حرف‌های نژادپرستانه در ترکیه و اروپا هم به ایرانی‌ها زده می‌شود.»
شماری از مهاجران هم از وضعیت بدشان در ایران به خصوص فقر با توجه به افزایش قیمت‌ها شاکی‌اند. آنها گله‌مند هستند که نه تنها امتیازات مهاجران در سایر کشورها را ندارند بلکه هر روز به بهانه‌های مختلف مجبور به پرداخت هزینه‌هایی به حکومت هم هستند و در کنار آنهم همیشه باید نگران محدودیت‌های بیشتر و احتمال اخراج هم باشند.
«ما از مجبوریت مهاجر شدیم و حکومت ایران در این مجبوریت نقش داشته است»
شمار زیادی از مخاطبان بی‌بی‌سی فارسی در پیام‌هایی که فرستاده‌اند، تاکید کردند که هیچ کدام‌شان از سر دلخوشی به ایران نرفته‌اند و «همه مجبور بودند.»
یکی از این مهاجران که دختری دانشجو است می‌گوید از برگشت به افغانستان تحت حاکمیتی که هر روزه زنان را محدودتر می‌کند، می‌ترسد.
او می‌گوید امیدوار است «اگر در ایران جایی ندارند راه برایشان به خارج از ایران باز شود. نه این که هر روز با وجود پرداخت هزینه‌های هنگفت به ما بی‌احترامی شود.»
یکی دیگر از این مهاجران می‌گوید «حکومت ایران هم در به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان نقش داشته که علت فرار خیلی از افغان‌ها از کشورشان شد پس باید برای پذیرش بخشی از این مهاجران مسئولیت‌پذیر باشد.»
یکی دیگر از مخاطبان بی‌بی‌سی هم گفته است: «ایران در دوره دوم برای به قدرت رسیدن طالبان تلاش کرد و حال ما که در این آشوب سهمی نداشیم باید منتظر باشیم که کی رئیس‌جمهور می‌شود و چه اتفاقی می‌افتد. حتی با وجود داشتن مدرک معتبر اقامت 50 ساله! طالبان را به قدرت رساندند و حالا زندگی را برای ما که از دست طالبان فرار کردیم جهنم ساختند.»
«ما نسل سوم مهاجران در ایرانیم، هرگز مهاجرت نکردیم اما مهاجریم بدون حقوق»
یکی از مهاجران که خانواده‌اش از 50 سال به این سو در ایران زندگی می‌کند، می‌گوید که آنها هم از مشکلاتی چون گرانی رنج می‌برند که ایرانیان هم رنج می‌برند.
او می‌گوید: «دو نسل از ما در ایران وفات کردند... بعضی از افراد می‌خواهند بین ایرانی و افغان‌ها تفرقه بیاندازند. ما کجا باید برویم؟»
یکی دیگر از مهاجران هم که می‌گوید 40 سالی شده که خانواده‌شان در ایران مهاجر است، نوشته: «بعد این همه سال زندگی در ایران، آخر حرف اینست افغان‌ها یا اخراج شوند یا حقی ندارند... سرنوشت و یا اجبار برای یک تعدادی مهاجرت را رقم زده اگرنه کی دوست دارد مهاجر باشد؟ می‌دانم که 100 سال هم که در این مملکت مهاجر باشیم، آخر حرف‌شان بازهم همین خواهد بود.»
این مهاجران می‌گویند که تنها چیزی که می‌خواهند این است که مانند مهاجران در سایر کشورها از حقوقی ابتدایی چون مالکیت و یا حتی امکان به دست آوردن شهروندی برخوردار باشند. شماری از آنها می‌گویند بعد ازدهه‌ها زندگی در ایران هنوز نمی‌توانند حتی یک سیم کارت یا ماشین به اسم خودشان بخرند.
مهاجران افغان در ایران، چه آنها که با اقامت قانونی‌اند و چه بدون اجازه اقامت، افزون بر مشکل دسترسی به خدمات آموزشی، با مشکلاتی در بخش خدمات قضایی، اداری و بانکی هم روبه‌رو هستند. بسیاری از آنها با دستمزد پایین و بدون حقوق برابر با ایرانی‌ها کارهای سنگین می‌کنند و بیمه و مصونیت شغلی هم ندارند.
این مشکلات در یک سال گذشته بیشتر شده و در کنار کارزارهایی علیه آنها در شبکه‌های اجتماعی، تصاویری از برخورد «نژادپرستانه» با مهاجران افغان و تهاجم به خانه‌های آنها هم در بعضی مناطق منتشر شد.
آمار گوناگونی از شمار شهروندان افغان در ایران منتشر شده است. در حالی که آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد رقم 762 هزار نفر را گزارش کرده، وزیر خارجه و وزیر کشور ایران اعلام کرده‌اند که جمعیت مهاجران افغان در ایران به 5 میلیون نفر می‌رسد.
زینب محمدی