دانش آموختگان افغانستانی در ایران؛ نگاه تهدید یا فرصت برای آینده سیاسی افغانستان؟
در سال‌های اخیر، حضور دانش‌آموزان و دانشجویان افغانستانی در ایران همواره به عنوان موضوعی بحث‌برانگیز مطرح شده است. برخی از شهروندان ایرانی آن را تهدیدی برای فرصت‌های آموزشی کشور خود می‌دانند، در حالی که در افغانستان، حضور این دانش‌آموختگان به عنوان نمادی از قدرت نرم ایران و تأثیرگذاری در سیاست‌های آینده افغانستان تلقی می‌شود.
در حالی که شمار دانش‌آموزان و دانشجویان افغانستانی در ایران به حدود 710 هزار نفر می‌رسد، چالش‌های زیادی در مسیر تحصیل این افراد وجود دارد. یکی از مسائل عمده برای این دانش‌آموزان و دانشجویان، مسائل مرتبط با اقامت و تحصیل در ایران است. طبق گفته برخی از دانشجویان افغان، ادامه تحصیل در ایران به دلیل مقررات پیچیده و سخت‌گیرانه، به ویژه پس از سقوط حکومت جمهوری اسلامی و روی کار آمدن طالبان در افغانستان، به امری دشوار تبدیل شده است.
این دانشجویان از الزامات و مشکلات قانونی متعددی سخن می‌گویند که شامل نیاز به خروج از ایران و بازگشت به افغانستان برای دریافت ویزای تحصیلی جدید می‌شود. برخی از دانشجویان با اشاره به سخت‌گیری‌ها در نظام آموزشی ایران، می‌گویند که این روند عملاً مانع از ادامه تحصیل آن‌ها شده و مشکلات زیادی را ایجاد کرده است.
در حال حاضر، حدود 25 درصد از دانشجویان خارجی در ایران را افغان‌ها تشکیل می‌دهند. با این حال، بسیاری از این دانشجویان از مشکلاتی نظیر عدم صدور ویزا و تمدید نکردن برگه‌های خروج از ایران شکایت دارند. در همین راستا، محمد جواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور ایران، نیز در سخنانی به این موضوع اشاره کرده و گفت: «دانشجویان افغانستانی باید به عنوان فرصت‌های آینده‌ساز برای کشور خود به ایران نگاه کنند، نه به عنوان تهدید.»
چالش‌های تحصیلی برای افغان‌ها تنها محدود به مقطع دانشگاهی نیست؛ ثبت‌نام در مدارس ایران برای دانش‌آموزان افغانستانی نیز سال‌هاست که با مشکلات زیادی مواجه است. علی‌رغم فرمان حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای برای جلوگیری از جا ماندن هیچ دانش‌آموز افغانستانی از تحصیل، بسیاری از خانواده‌ها همچنان با مشکلاتی مانند نداشتن مدارک هویتی یا نیاز به پرداخت هزینه‌های اضافی مواجه هستند.
در این بین، برخی از مسئولان ایرانی معتقدند که حضور دانش‌آموزان و دانشجویان افغانستانی در ایران می‌تواند فرصت‌هایی را برای افزایش اعتبار دانشگاه‌های ایرانی در سطح بین‌المللی فراهم کند، و همچنین موجب ارزآوری برای کشور شود. اما در عین حال، برخی دیگر از کارشناسان بر این باورند که مدیریت نادرست این پدیده ممکن است منجر به اعتراضات و نارضایتی‌های گسترده از سوی این دانش‌آموزان و دانشجویان شود.
با توجه به این مشکلات و چالش‌ها، به نظر می‌رسد که آینده تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان افغانستانی در ایران بیشتر به نوع برخورد و مدیریت مسئولان ایرانی بستگی دارد.