ساخت کانال قوش تپه؛ «از نگرانی همسایه ها از کم آبی تا نگرانی شهروندان از جابجایی جمعیت»
ساخت کانال قوش تپه از سوی طالبان همزمان با نگرانی های گسترده کشورهای همسایه افغانستان در مورد تأثیرات آن بر رژیم آبی آسیای میانه، ادامه دارد.
طالبان چندی قبل کار ساخت فاز اول این کانال را به پایان رساندند و اعلام کردند که کار ساخت فاز دوم آن آغاز شده است.
فاز اول کانال قوش تپه به طول 108 کیلومتر و عرض 100 متر از کنار آمودریا در ولسوالی کلدار ولایت بلخ کشیده شده و به ولسوالی دولتآباد این ولایت رسیده است. آب این کانال کاملا از رود آمو تأمین می شود.
طالبان در مراسم افتتاح فاز اول این کانال اعلام کردند که کار ساخت فاز دوم آن را هم بلافاصله آغاز می کنند. فاز دوم به طول 177 کیلومتر از ولسوالی دولتآباد بلخ به ولسوالی اندخوی ولایت فاریاب کشیده می شود و به این ترتیب آب رود آمو را به ولایت های کمآب فاریاب و جوزجان می رساند.
ساخت کانال قوش تپه یکی از بزرگترین طرح های افغانستان برای مدیریت آبهای این کشور است که حدود پنجاه سال پیش و در زمان ریاست جمهوری داوودخان، طراحی شده است.
از آن زمان تا اکنون هیچ کدام از حکومت های افغانستان موفق نشده است که این کانال بزرگ را بسازد و کار ساخت آن را تکمیل کند.
طالبان در اوایل سال گذشته خورشیدی اعلام کردند که ساخت این کانال را در ولایت بلخ در شمال افغانستان آغاز کردند و از آن زمان تا اکنون به صورت مرتب از پیشرفت در کار این کانال، گزارش می دهند.
«نگرانی از تغییر رژیم آبی آسیای میانه»
ساخت کانال قوش تپه از سوی طالبان با نگرانی های کشورهای آسیای میانه که در همسایگی افغانستان قرار دارند، نیز همراه بوده است.
پیش از این، شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان گفته است که ساخت کانال قوش تپه، رژیم آبی آسیای میانه را تغییر می دهد.
او خواستار ایجاد یک کارگروه مشترک از کشورهای آسیای میانه با حضور نماینده طالبان شده بود تا تأثیرات ساخت این کانال را به صورت همه جانبه، بررسی کند.
وزارت انرژی و آب طالبان اما در پاسخ به نگرانی رئیس جمهور ازبکستان گفتند که افغانستان با هیچ کشوری در مورد استفاده از آب دریای آمو قرار داد و معاهده امضا نکرده است و استفاده از آب این دریا را حق خود می داند.
آب دریای آمو در حال حاضر مهمترین منبع آبی آسیای میانه است؛ زیرا خشکسالی های اخیر، کوچک شدن دریای خزر و از سویی کشت بی رویه پنبه در آسیای میانه به کاهش شدید آب منجر شده است. به همین دلیل پیش بینی می شود که قطع آب آمودریا برای کشورهای آسیای میانه بحران آفرین شود و واکنش های شدید این کشورها را به دنبال داشته باشد.
از سوی دیگر، شماری از کارشناسان می گویند که شیوه ساخت کانال قوش تپه از سوی طالبان نیز مطابق معیارهای جهانی نیست و در آینده نزدیک امکان نشت و هدر رفتن آب وجود دارد.
بسیاری از کارشناسان به این باور هستند که به دلیل اولویت دادن به جنبه های تبلیغاتی ساخت کانال قوش تپه، این کانال را با عجله و بدون در نظر گرفتن معیارهای جهانی، ساخته اند.
«نگرانی شهروندان افغانستان از جابجایی جمعیت»
ساخت کانال قوش تپه از سوی طالبان همچنان که نگرانی کشورهای آسیای میانه را در مورد رژیم آبی در منطقه بر انگیخته است، در داخل افغانستان نگرانی شهروندان این کشور را از جابجایی جمعیت افزایش داده است.
این نگرانی زمانی افزایش یافته است که قرار است بیش از 1.7 میلیون مهاجر و پناهجو از پاکستان اخراج شود و طالبان در تلاش هستند که آنان را در بخش های مختلف این کشور اسکان دهند.
منابع از اداره امور طالبان به خبرنگار شفقنا تأیید کرده اند که این گروه «طرحی» را برای جابجایی «کوچی ها» و مهاجرانی که از پاکستان اخراج می شوند، در اطراف کانال قوش تپه روی دست دارند.
به گفته این منابع، بر اساس طرح، عمدتا پشتون ها قرار است در آینده بسیار نزدیک به صورت «تدریجی» در اطراف کانال قوش تپه و زمین های سرسبز ولسوالی کلدار ولایت بلخ، جابجا شوند.
این منبع می گوید که طالبان روند شناسایی مهاجرانی عمدتا پشتون تبار را از هم اکنون در مرز تورخم آغاز کرده اند و به دقت تمام مشخصات مهاجرانی را که از پاکستان اخراج می شوند، ثبت می کنند تا در آینده بتوانند به آنها دسترسی داشته باشند.
علاوه بر این، این روزها گزارش های زیادی از توزیع زمین های اطراف کانال قوش تپه به پشتون ها از سوی طالبان وجود دارد؛ هرچند وزارت زراعت و آبیاری طالبان با نشر یک اعلامیه این گزارش ها را رد کرد و گفت که بر اساس فرمان هبت الله آخندزاده، رهبر طالبان، هیچ کس بدون دستور او، حق توزیع زمین های اطراف کانال قوش تپه را ندارد.
طالبان پیش از این تأیید کرده بودند که مهاجران وزیرستانی را در مناطقی از افغانستان از جمله شمال، جنوب و مرکز این کشور جابجا می کنند و اکنون اعلام می کنند که در تلاش هستند در بخش های مختلف افغانستان برای مهاجران اخراج شده از پاکستان شهرک بسازند.
در دو سال گذشته که طالبان بر افغانستان حاکم بوده اند، تلاش های گسترده از سوی این گروه برای «غصب زمین» در مناطق مرکزی افغانستان و تغییر ساختار جمعیتی در شمال این کشور صورت گرفته است.
با توجه به این تلاش، اکنون شهروندان افغانستان یکبار دیگر نگران جابجایی پشتون ها و تغییر ساختار جمعیتی مناطق شمال افغانستان در اطراف کانال قوش تپه هستند.