افغانستان در زمرۀ کشور های قرار دارد که از آلودگی محیط زیست و تعفن رنج می برد. کثرت فابریکه ها، کارخانه‌ها، و شرکت‌های بزرگ در سایر کشورها،  استعمال مواد کیمیاوی و بیولوژیکی از سوی اشغالگران و استعمال بمب‌های فاسفورس و تخریب باغ‌ها و جنگل‌ها از سوی آنها نیز از دلائل عمدۀ آلودگی محیط زیست و تلویث  آب و هوای کشور است.  آلوده شدن محیط زیست از عوامل عمدۀ افزایش بیماری های مهلک و خطرناک شمرده می شود، از دیدگاه آگاهان صحی همین اکنون تعداد زیادی از هموطنان ما به همین دلیل شکار بیماری‌های گوناگون شده اند.
در چنین شرایطی یکی از راهکارهای اساسی برای بیرون آمدن از وضعیت مشکلات محیط زیستی به‌خصوص در شهرها توسعه نهال‌شانی است واین مسوولیت ارگان‎های دولتی و نهادهای غیردولتی  به خصوص رسانه‎ها می‎باشد تا ذهنیت مردم را برای  نهال شانی مساعد سازند، زیرا با غرس یک نهال زمینۀ‎ مناسب نفس کشیدن را در یک محیط سالم با اکسیژن خالص و انرژی پاک فراهم می‎سازیم.
همزمان با نزدیک شدن فصل بهار شاروالی کابل به منظور سر سبزی و افزایش ساحات سبز در نقاط مختلف شهر کمپاین نهال شانی را برگزار کرد و در ادامه این کمپاین هزاران اصله نهال غرس شد. نهالشانی و سرسبزی شهر کابل، یکی از موضوعات مهم محیط‌زیستی و حیاتی است. بنا بر این حالا که در استانه فصل بهار و موسوم نهالشانی قرار داریم، کمپاین عمومی نهالشانی و تشویق شهروندان برای شاندن نهال، یک مسئله مهم و ضروری است. چون نهالشانی و سرسبزی از بسیاری آلودگی‌های محیط‌زیستی، جلوگیری کرده و زمینه‌های بهتری زندگی را فراهم می‌کند. چه بهتر است که در کنار سرک‌ها، داخل حویلی‌ها، گوشه‌های سرک‌های فرعی و کوچه‌ها، در پیاده‌روها و پارک‌ها، نهال شانده شود. از سوی دیگر، از نهال‌ها و فضاهای سبز موجود باید مراقبت و مواظبت گردد. متأسفانه فعلاً بی‌احتیاطی‌های شهروندان و برخی عوامل دیگر، سبب نابودی فضاهای سبز و نهال‌ها شده است. انداختن زباله‌ها در وسط سرک‌ها و گلدان‌ها، شکستن نهال‌ها در پیاده‌روهای شهر توسط کراچی داران و دست‌فروشان، تجمع رمه‌های گوسفند در برخی نقاط، نرسیدن آب و بی‌احتیاطی‌های مردم و موتر داران، سبب از بین رفتن نهال‌ها و فضای سبز می‌گردد که با هزینه هنگفت و زحمات فراوان شانده شده است.
شهروندان باید از مزیت های نهال شانی و افزایش سرسبزی آگاهی حاصل کنند و این امر سبب میشود تا بیشتر در حفظ و نگهداری آن سهیم شود. چون تفریح و سیاحت، یکی از فایده‌های نهالشانی در شهر کابل است؛ سیاحت و استراحت در زیر درختان و تفریح سالم، یکی از نیازهای اساسی هر شهروند به شمار می‌رود. اگر فضای حویلی، کنار جاده‌ها و پارک‌ها دارای درخت و سرسبزی باشد، به‌راحتی می‌توان در سایه آن تفریح کرد. در فصل تابستان که هوای شهر کابل گرم می‌شود، فضای سبز و درختکاری، بسیار ضروری است.
بهبود محیط‌زیست، از دیگر فایده‌های درختکاری و نهالشانی است. نهال سبب کاهش آلودگی هوا، زیبایی محیط، کاهش آلودگی صوتی و دیگر مشکلات محیط‌زیستی می‌گردد. درختان باعث انکسار و کاهش فشار صدا می‌گردد و نمی‌گذارد که اثرهای منفی آن بالای افراد بیشتر اثر کند. همچنان زمین را در مقابل حوادث طبیعی محکم و مقاوم نموده و جلو گردوخاک را می‌گیرد. وقتی‌که نهال‌ها و درختان وجود داشته باشد، جلو گردوخاک گرفته می‌شود. همچنان تعدیل آب‌وهوا و تأمین آکسیجن از دیگر فایده‌های نهالشانی است. به هراندازه که در کشور در بخش غرس نهال و مراقبت از آن توجه شود، به همان اندازه آب‌وهوا بهتر می‌شود و آکسیجن کافی به وجود میاید. آب‌وهوای مناسب یکی از نیازمندی‌های اساسی شهروندان را تشکیل داده و برای سلامتی و صحتمندی مفید است. تقویت منابع آبی از دیگر مزیت‌های درخت‌کاری است؛ به گفته آگاهان، نهال سبب می‌شود تا میزان نفوذ آب در زمین بیشتر گردیده و سفره‌های زیرزمینی تغذیه گردد. ازآنجایی‌که تهدید خشک‌سالی در کابل سال‌به‌سال رو به افزایش است و بیشتر شده می‌رود؛ نهالشانی یکی از موارد مهم و ضروری به شمار می‌رود. زیبایی شهر و احساس آرامش شهروندان، از دیگر مزیت‌های نهال است. درخت و سرسبزی سبب شادابی و زیبایی محیط می‌گردد. وقتی‌که حویلی ها، کنار جاده‌ها و سرک‌ها، پارک‌ها و حتی تپه‌های شهر کابل سرسبز باشد، شهر بسیار مقبول دیده می‌شود و مردم احساس آرامش می‌کنند. شهر پاک، زیبا و خوش‌نما، یکی از نیازهای اساسی مردم است.

ارزش نهال شانی در آموزه های اسلامی

خداوند متعال سرنوشت بشر را به گونه¬ای رقم زده که در دامن طبیعت رشد کند و ببالد و به طور کامل به آن وابسته و نیازمند باشد. متقابلاً طبیعت را نیز طوری آفرید که در خدمت انسان قرار گیرد، نیازهای وی برآورد و آرامش، لذّت و شادی را برایش به ارمغان آورد.
از نظر قرآن کریم انسان آن¬چنان عظمتی دارد که تمام موجودات به فرمان خداوند، مسخّر او گشته¬اند. این مسئله، شخصیت و عظمت واقعی انسان را در منظر اسلام روشن می¬سازد و به او عظمتی می¬بخشد که درخور مقام «خلیفة اللّهی» است.
خورشید و ماه، باد و باران، کوه و درّه، گیاه و درخت و سبزه¬زار... همه و همه، مواهب خدادادی است که در تسخیر گل سرسبد هستی و خلیفه خدا بر روی زمین قرار گرفته و همه سرگشته و فرمانبردار انسان اند، تا وی از آنها در جهت بقا و حیات دنیوی خویش بهره گیرد. در این میان پاره¬ای از اجزای شکوهمند طبیعت، همچون «درختان و گیاهان» نقش حیاتی در زندگی انسان و سایر موجودات زنده دارند.
در این نوشتار مختصر، برخی از آیات و روایاتی را که در فضیلت درخت و درختکاری وارد شده است، مرور و مداقه می نشینیم، به امید آنکه آموزه¬های اصیل اسلامی را فرا گیریم و به کار بندیم.

واژه «درخت» در قرآن

در قرآن کریم در اغلب موارد از درخت با واژه «شَجَر» یاد شده است. «شَجَر» را واژه شناسان این گونه تعریف کرده اند: «هر روییدنی که تنه دارد» و آنچه تنه ندارد را «نجم، عشب و حشیش» می نامند. ناگفته نماند که در قرآن کریم این لفظ به معنای «مشاجره و تنازع» نیز آمده است؛ چنان که می فرماید: فَلاَ وَرَبِّک لاَ یؤْمِنُونَ حَتَّیَ یحَکمُوک فِیمَا شَجَرَ بَینَهُمْ ثُمَّ... که این معنا نیز به معنای درخت نزدیک است و با آن مناسبت دارد؛ زیرا «منازعه را از آن جهت تشاجر (مشاجره) گویند که سخن دو یا چند خصم، مثل برگ و شاخه درخت به هم مختلط می شوند».
غیر از شجر که مشتقات گوناگون آن مجموعاً 27 مرتبه در آیات قرآن به کار رفته است، کلمات و عبارات دیگری نیز درباره «درخت» به کار رفته که هریک بیان کننده یکی از صفات و ویژگی های آن است و در این نوشتار در صدد بحث از آن مباحث نیستیم.
با امعان نظر در آیات روحبخش قرآن کریم، در می یابیم که در این صحیفه بزرگ آسمانی از واژه «درخت» در تحت عناوین گوناگونی سخن به میان آمده است. از باب نمونه به چند یاد کرد قرآن از واژه «درخت» اشاره می کنیم:
درخت، نماد قدرت الهی
اصولاً درختان، هر یک به تنهایی آیتی هستند که قدرت و توانایی خداوند را در برابر چشم هر بیننده ای به نمایش می گذارند و هر بخش از این آفرینش عجیب و زیبای خداوند، دفتری عظیم از معرفت خداوند بزرگ است. سعدی شیرین سخن می گوید:
برگِ درختانِ سبز در نظر هوشیار
هر ورقش دفتری است معرفت کردگار

نکته ای اساسی که در خلقت و آفرینش درختان، همواره مورد غفلت قرار می گیرد و تنها عده ای اندک که دانایان حقیقی و به فرموده قرآن کریم «اولواالالباب» بدان وقوف پیدا می کنند، همانا « آفرینش حیات در دل بذر و نهالی است که به مرور ایام از آن درختی تنومند می سازد». همه ما هرگاه به درخت می نگریم، پیش از هرچیز محو جمال ظاهری و برگ و میوه و شکوفه آن می شویم و کمتر کسی از این حجاب ظاهری عبور می کند و به عمق و معنا و حقیقت مطلب پی می برد. شگفت انگیزتر از «برگ درختان سبز»، «در نظر هوشیار» همانا آن نیرویی است که باعث سبزی و حیات آن می شود. از این رو، در قرآن کریم در سوره مبارکه «نمل»، پس از اشاره به آفرینش آسمان ها و زمین و نزول باران از آسمان، به رویش بستان ها اشاره شده و سپس انسان را به این نکته مهم توجه می دهد که به کیفیت ایجاد حیات در درختان بنگرد که اگر آن نیروی حیات دهنده و آن دم عیسوی زندگی بخش از جانب خداوند نبود، هرگز قادر نبودید که آنها را برویانید و از محصولشان برخوردار شوید:
(أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنزَلَ لَکم مِّنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَّا کانَ لَکمْ أَن تُنبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ یعْدِلُونَ).
در امر رویش و رشد و نمو درختان کار ما آدمیان « تنها بذرافشانی و آبیاری است، اما کسی که حیات را در دل این بذر آفریده و به نور آفتاب و قطرات حیات بخش باران و ذرات خاک فرمان می دهد تا این دانه را برویانید، تنها خداست».و بدین ترتیب، این نتیجه حاصل می شود که تنها برگ و ساقه، شاخه، ریشه، میوه، شکوفه، قد و قامت، و شکل و شمایل درخت نیست که به انسان درس توحید و خداشناسی می دهد، بلکه انسان اندیشمند در ورای این ظواهر، قدرتی عظیم تر و نیرویی فوق العاده تر را مشاهده می کند؛ همان نیروی حیاتی که خداوند در بذر و نهال درخت می دهد و آن را به مخلوقی زیبا و شگفت انگیز مبدل می کند.
از همین رو، خداوند در سوره واقعه آیات 63 و 64 و 72، بار دیگر این حقیقت را مورد تأکید قرار می دهد و دربرابر پرسش منکران توحید می گوید:
أَفَرَأَیتُم مَّا تَحْرُثُونَ * أَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ * لو نَشَاءُ لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلَلْتُمْ تَفَکهُونَ؛ آیا هیچ درباره آنچه کشت می کنید، اندیشیده اید؟!آیا شما آن را می رویانید یا ما می رویانیم؟!.. آیا شما درخت آن را آفریده اید یا ما آفریده ایم؟

درخت و تسبیح خداوند

براساس آموزه های قرآن کریم، هرچه در عالم آفرینش، لباس هستی پوشیده و از «عدم» به «وجود» آمده اعم از جمادات، نباتات و حیوانات جملگی با زبان حال و زبان قال به تسبیح و تقدیس و ستایش ذات اقدس الهی مشغول اند.
هرکس به زبانی صفت حمد تو گوید
بلبل به غزل خوانی و قمری به ترانه

ولی ما آدمیان به دلیل محصور بودن در حصار مادیات و سرگرم شدن به تأمین حوایج مادی خویش که متأسفانه گاه با گناه و نافرمانی خداوند نیز همراه می شود از درک این ذکر پیوسته مخلوقات خداوند ناتوانیم؛ همچنان که خود فرمود: تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَن فِیهِنَّ وَإِن مِّن شَیءٍ إِلاَّ یسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَکن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ إِنَّهُ کانَ حَلِیمًا غَفُورًا؛ آسمان های هفت گانه و زمین و کسانی که در آن هستند، همه تسبیح او می گویند و هر موجودی، تسبیح و حمد او می گوید، ولی شما تسبیح آنها را نمی فهمید؛ او بردبار و آمرزنده است.

با توجه به این آیه شریفه و ده ها آیه نظیر آن، که همگی از تسبیح مستمر و اجزای هستی حکایت می کنند، درمی یابیم که «درخت» نیز به عنوان جزئی از عالم هستی، هماهنگ با سایر مخلوقات خداوند، صبح و شام به تسبیح، تحمید و تهلیل آفریننده توانای خویش مشغول است.
قرآن کریم در سوره حج می فرماید:
أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یسْجُدُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَکثِیرٌ مِّنَ النَّاسِ وَ... ؛ آیا نمی بینی که سجده می کنند برای خداوند و هر کس در آسمان ها و زمین است و خورشید و ماه و ستارگان و کوه ها و درختان و جنبندگان و عده بی شماری از مردم و....

در این آیه شریفه و همچنین آیه 6 از سوره مبارکه الرحمن، سخن از سجده موجودات در برابر ذات اقدس پروردگار به میان آمده و در کنار آنها از «درخت» نیز به عنوان یکی از این ساجدان یاد شده است و « سجده در لغت به معنای تذلّل، خضوع و اظهار فروتنی است.

درخت، متاع و معیشت

گاهی قرآن کریم، از درختان و گیاهان، به عنوان «متاع» زندگی انسان یاد می کند و گاهی نیز آنها را «معیشت»، یعنی وسیله برآوردن نیازهای انسان می شمارد و برایشان کرامت و شأن ویژه ای قائل است. قرآن کریم می فرماید:
فَلْینظُرِ الإِنسَانُ إِلَی طَعَامِهِ، أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاءَ صَبًّا، ثُمَّ شَقَقْنَا الأَرْضَ شَقًّا، فَأَنبَتْنَا فِیهَا حَبًّا، وَعِنَبًا وَقَضْبًا، وَزَیتُونًا وَنَخْلاً، وَحَدَائِقَ غُلْباً، وَفَاکهَةً وَأَبًّا، مَّتَاعًا لَّکمْ و لأنْعَامِکم...)(عبس: 2432)؛ «آدمی باید به غذای خویش بنگرد، ما باران را از آسمان فروفرستادیم. آن گاه، سینه زمین را شکافتیم و در آن، دانه ها رویاندیم و انگور و سبزی و درخت زیتون و خرما و بوستان های بزرگ با درختان ستبر و میوه و مرتع برای بهره گیری شما و چهارپایانتان.

نقش درخت در زندگی موجودات

نقش درخت در زندگی آدمیان و حتی سایر موجودات از زوایای مختلفی قابل بررسی است. قرآن کریم، در آیه ای به برافروختن آتش که از ضروریات زندگی آدمی است، چنین اشاره می فرماید: الَّذِی جَعَلَ لَکم مِّنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَارًا فَإِذَا أَنتُم مِّنْهُ تُوقِدُونَ؛ همان کسی که برای شما از درخت سبز، آتش آفرید و شما به وسیله آن، آتش می افروزید.
این آیه شریفه یکی از نشانه های قدرت خداوند را آفرینش آتشی می داند که از درخت سبز تولید می شود؛ زیرا بسی شگفت آور است که چگونه درختی سبز که سایه خنک و روحبخش آن، آدمی را از آسیب گرما و اشعه سوزان خورشید در امان نگه می دارد در فرآیندی دیگر، تبدیل به آتشی افروخته می گردد که می تواند همه چیز را در کام مرگ و نیستی فرو برد. این نیست، مگر به اعجاز و قدرت پروردگار توانا.

اما موجوداتی دیگر به جز انسان نیز از درختان بهره می برند. در سوره «نحل» می فرماید: :وَأَوْحَی رَبُّک إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یعْرِشُونَ؛ ثُمَّ کلِی مِن کلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُکی سُبُلَ رَبِّک ذُلُلاً یخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِیهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذَلِک لآیةً لِّقَوْمٍ یتَفَکرُونَ؛ «پروردگار تو به زنبور عسل وحی کرد که در دل کوه ها و در میان درختان و بناهایی که می سازند، لانه گزین؛ سپس [وحی فرمود بدو که] از شکوفه ها بخور و راه های پروردگارت را مطیع آرام بپیما. از شکم هاشان عسل بسیار شیرین به رنگ های گوناگون بیرون می آید که شفا بخش آلام انسان هاست و در این نشانه هایی است برای کسانی که می اندیشند.
بر اساس این آیه شریفه، زنبور عسل که حشره بسیار مفیدی است،به نحو غریزی و تکوینی از جانب خداوند مأمور است تا از شاخه های بلند و سرسبز درختان برای مسکن بهره گیرد و بتواند به سهولت به مواد اولیه لازم برای تولید عسل دست پیدا کند.
نیز قرآن کریم در سوره «نحل» آیه 10 چنین می فرماید:
(هُوَ الَّذِی أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لَّکم مِّنْهُ شَرَابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فِیهِ تُسِیمُون)؛ اوست کسی که از آسمان، آبی گوارا نازل می کند که می آشامید، و از آن درختانی می رویاند که حیوانات خود را در آن به چرا می برید.
در این آیه تأمین غذای حیوانات اهلی و برخی حیوانات غیراهلی نیز از کارکردهای درختان به شمار می رفته است.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و سلم در اهمیت درخت و درختکاری، می فرماید: مَنْ غَرَسَ غَرْسًا فَأَکَلَ مِنْهُ إِنْسَانٌ أَوْ طَیْرٌ أَوْ سَبُعٌ أَوْ دَابَّةٌ فَهُوَ لَهُ صَدَقَةٌ “.(مسند امام احمد) هر کسی نهالی بکارد که از او انسان و پرنده و چهار پایی استفاده کند، برای او صدقه است”.
عنْ جابرٍ رضی اللَّه عنه قال: قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم: «ما مِنْ مُسْلِمٍ یَغْرِسُ غَرْساً إلاَّ کانَ ما أُکِلَ مِنْهُ لهُ صدقةً ، وما سُرِقَ مِنْه لَه صدقَةً ، ولا یرْزؤه أَحَدٌ إلاَّ کَانَ له صدقةً» رواه مسلم. وفی روایة له: «فَلا یغْرِس الْمُسْلِم غرسا، فَیَأْکُلَ مِنْهُ إِنسانٌ ولا دابةٌ ولا طَیرٌ إلاَّ کانَ له صدقَةً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامة». وفی روایة له: «لا یغْرِس مُسلِم غرْسا، ولا یزْرعُ زرْعا، فیأْکُل مِنْه إِنْسانٌ وَلا دابَّةٌ ولا شَیْءٌ إلاَّ کَانَتْ لَه صدقةً ، ورویَاه جمیعاً مِنْ روایة أَنَسٍ رضی اللَّه عنه.
از حضرت جابر رضی الله عنه روایت است که:
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: هیچ مسلمانی نیست که نهالی بنشاند، جز اینکه آنچه از آن خورده می شود، برایش صدقه است و آنچه از آن دزدی شود، برایش صدقه است، و هیچکس آن را کم نمی کند، جز اینکه برایش صدقه است. و در روایتی از وی آمده که: پس مسلمان نهالی نمی نشاند، که از آن انسانی یا حیوانی یا پرنده ای بخورد، جز اینکه برایش تا روز قیامت صدقه بحساب می آید.
و در روایتی از وی آمده که: مسلمانی نهالی نمی نشاند و کشتی نمی کند که از آن انسانی و نه هم حیوانی و نه چیزی از آن می خورد، مگر اینکه برایش صدقه است.
عن أنس بن مالک رضی الله عنه عن النبی صلى الله علیه وسلم قال : إن قامت الساعة وفی یـد أحدکم فسیلة فإن استطاع أن لا تقوم حتى یغرسهـا فلیغرسها . عمده القاری شرح البخاری
حضرت انس بن مالک رضی الله عنه از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت می کند که ایشان فرموده است: اگر قیامت برپا گردد و در دست یکی از شما نهالچه ی باشد، اگر می تواند آن را قبل از این که قیامت قایم شود، غرس کند، باید آن را غرس نماید.
وعن أبی أیوب الأنصاری رضی الله عنه عن النبی صلى الله علیه وسلم قال : ما من رجل یغرس غرسا إلا کتب الله له من الأجر قدر ما یخرج من ثمر ذلک الغرس.
حضرت ابوایوب انصاری از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت کرده است که ایشان فرموده است: هیچ فردی نهالی را نمی نشاند مگر این که الله متعال برای وی پاداش می نویسد به پیمانه ی میوه ی که از آن نهال بدست آید.
معلوم است که درخت میوه هر سال میوه می دهد، پس هر سال برای شخصی که نهال را غرس کرده است، نتیجه غرس خود را می بیند و اجر و مزد آن برایش می رسد.
عن أنس رضی الله عنه عن النبی صلى الله علیه وسلم وسلم قال : سبع یجری للعبد أجرهن وهو فی قبره وبعد موته : من علم علما أو کرى نهرا ، أو حفر بئرا ، أو غرس نخلا ، أو بنى مسجدا أو ورث مصحفا ، أو ترک ولدا یستغفر له .
حضرت انس رضی الله عنه روایت می کند رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده است: هفت چیزاجر دارد که پیوسته برای انسان می رسد چه این که این انسان در قبر باشد یاهم در روز رستاخیز؛ این هفت چیز عبارت است از: کسی که علمی دارد و آن را به دیگران تعلیم می دهد، دوم شخصی که نهرآب را برای استفاده مردم آماده کرده است، سوم فردی که نهال نشاند یا مسجد بنا نماید یا مصحف هدیه کرده به کسی دهد یا فرزندی را در دنیا از خود گذاشته که برای پدرش مغفرت بخواهد.
وعن معاذ بن أنس قال : قال رسول الله صلى الله علیه وسلم : من بنى بنیانا فی غیر ظلم ولا اعتداء ، أو غرس غرسا فی غیر ظلم ولا اعتداء کان له أجرا جاریا ما انتفع به من خلق الرحمن تبارک وتعالى. همچنان از حضرت معاذ بن انس روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده است: کسی خانه ی را بنا کرده باشد بدون اینکه به حق کسی تجاوز نموده باشد یا ظلمی کرده باشد، یا نهالی را بدون اینکه مرتکب ظلم و تجاوز به ساحت دیگران شده باشد، غرس نماید، تا وقتی که مخلوقات الهی از آن استفاده نمایند برای صاحب آن خانه و نهال اجر و مزد می رسد.

جاهای مناسب برای نهال شانی:
هدف نهال شانی جای مناسب آنرا تعیین میکند. اگر مقصد از نهال شانی احداث باغ میوه باشد درآنصورت  زمین های زراعتی تحت آبیاری که خوب زهکشی شده باشند وسطح آبهای زیر زمینی بقدر کافی پائین باشد تا ریشه نهال به آن نرسد، خوب میباشد واگرهدف از نهال شانی تولید چوب باشد درآنصورت محل نهال شانی جاهائی مناسب است که به زراعت مناسب نباشد مانند کناررودبارها، دوطرف جوی های آبیاری، نشیب های تند زیر کانالها، دامنه های تند تپه ها وکوه ها ودو طرف سرک ها وجاده ها. درضمن اطراف مزارع آبیاری نیز به نهالشانی اختصاص یابد تا ازیکطرف بادشکن را درمزرعه ایجاد نماید واز طرف دیگر محصول چوب فراهم گردد. ولی اگر منظور ازنهال شانی زیبائی باشد درآنصورت پارک ها، داخل محوطه های ادارات دولتی، مکاتب، ساحات آبدات تاریخی ونظیر اینها مد نظرگرفته شود.

 شیوه های نهال شانی:
نوع نهال طریق غرس آنراتعیین میکند . دیده شود که آیا نهال ازطریق قلمه شانده میشود ویا ازطریق تهیه نهال با مع ریشه  ازینرو  دو طریقه نهال شانی معمول ومروج است
طریقه اول – اگر منظورغرس،  نهالانی باشد که همراه ریشه میباشند،  در آنصورت به نهال چقورک هائی بعمق 80 سانتی تایک متر وبه قطر 90 الی یک متر کنده میشود وایجاب یک عده کارهای اضافی را مینماید.
طریقه دوم – هرگاه مراد از نهال شانی درختانی باشند که از طریق قلمه شانده میشوند مانند بید، سفیدار، عرعر وسنجد درآنصورت نیازی به کندن چقورک وکارهای اضافی نمی باشد. شاندن درختان از راه قلمه آسانترین، کم زحمت ترین وموثر ترین طریقه میباشد طوریکه ابتدا باید شاخه های دو الی 4 ساله از درختان قطع وبعد بمدت 24 الی 48 ساعت درآب گذاشته شوند وبعد ازآن بطول دو بلشت یا 40 سانتی متر جداگردند سپس انجامی که به زمین داخل میشود بمانند میخچه تیز گردیده وبا فشار داخل زمین بقدر بیشتر از مناصفه فروبرده شوند واگر دوحصه درخاک ویک حصه دربالای خاک باقی بماند خیلی ها معقول ومناسب میباشد واگر با دست قابل فروبردن درخاک نباشد یک میخ آهنی بقطر مناسب به قلمه ها تهیه ودرزمین کوبیده شود وبعد نهال درچقوری آن فرو برده شود. بعد از فروبردن فورا آب انداخته شده و اطراف آن خوب خاک اندازی وفشرده شود تا هوا به قسمت داخل شده درخاک نرسد. از طریق این نوع نهال شانی یک نفر میتواند حتی دریک روز تا یکهزار قلمه را بنشاند.شاندن قلمه هائی بطول 30 -40 سانتیمتر دارای مفیدیت های بسیار زیادی میباشد ازآنجمله:
•    قلمه های غرس شده را باد شورداده نتوانسته ازینرو در ریشه کشیدن نهال تاخیری رو نما نمیگردد
•    راهروان آنهارا بخاطر سیخله کردن مرکب های خویش ویا اداره حیوانات خود از زمین کنده نمیتوانند.
 درنهال شانی نوعیت خاک وآب نیز باید مدنظر باشد. اگر زمین قدری نمکی وآب شور باشد درآنصورت قلمه سنجد و نهال گز بسیار خوب نمو کرده میتواند
هرگاه خیال غرس درختان ناجو، بنوش، پشه خانه، اکاسی، شغز، مورپان ودیگران درسرباشند باید پیش از پیش نهال خانه های بزرگ احداث گردند که این کار بعهده ریاست های زراعت ولایات میباشد نه افراد وموسسات زیرا پلان های موسسات کوتاه مدت ولی افراد زمین کافی ندارند تا به انتظار طولانی بثمر رسیدن نهال ها بنشینند. ناگفته نباید گذاشت که آرزوی خیرات خواهی وطمع به آن درین اواخر در غور بسیار اوج گرفته است که این کار بالای هر پلان انکشافی و پیشرفت تاثیر منفی بجا میگذارد طور مثال اگر کسی نهال به پروراند وآنرا بخواهد که به مارکیت عرضه کند، مردم از وی تقاضای مفت گرفتن را دارند و حاضرنیستند که دربدل پول خریداری کنند لذا این کار باعث یاس ودلسردی نهال پروران میگردد ومارکیت را بروی ایشان می بندد. ورنه دهاقین زمین دارمیتوانستند بکمک موسسات ومتخصصین زراعت با این کار دست بزنند واز این راه هم مفاد فراوان بدست  آورند وهم مصدر خدمات بزرگ بمردم غورشوند.

وقت و زمان نهال شانی:
نهال شانی وقت معین ومشخصی ندارد هروقت که انسان بخواهد نهال بنشاند ، میتواند ولی زیادتر دربهار بهتر میباشد بخاطریکه زمین ازحیث داشتن رطوبت زیاد نرم وملایم بوده به سرعت عمل ممد واقع میشود. هکذا بهترین وقت نهال شانی فصل خزان (بعد از رفتن درختان بخواب زمستانی)نیزمیباشد . نهالانی که درخزان غرس میشوند بمراتب بهتر از بهار هستند ولی ازاینکه درآن وقت هوا سرد ودهاقین مصروف آوردن هیزم میباشند ، این کار صورت گرفته نمیتواند.درنهال شانی صرف آبیاری ومحافظت مهم میباشند.

ابزار کار نهال شانی:
برای شاندن قلمه ها ابزار کاری اندک وارزان قیمت بکار میباشد ونیازی به وسایل پیشرفته ندارد. این ابزار کار قرار آتی میباشند:
•    میخ نیم متره آهنی بخاطر ایجاد سوراخ درزمین های ریگی وسخت.
•    تیشه بخاطر تیزکردن نوک قلمه ها.
•    چکش فولادی غرض کوبیدن میخ.
•    بشکه 20 الی 30 لیتره بمنظور آوردن آب.
•    آفتابه پلاستیکی جهت انداختن آب در بیخ نهالان غرس شده.
•    کراچی دستی بمنظور انتقال نهال وآب.

میکانیزم چگونگی نقش مردم در نهال شانی
1-  ملا امامان و علما در مورد مفاد نهال شانی و سرسبزی از ممبر مساجد و تکایا از نگاه دین مبین اسلام طور دوامدار تبلیغ نموده و مردم را متوجه نمایند.
2- در مورد نهال شانی و سرسبزی و مفاد آن از نگاه دین مبین اسلام از طریق رسانه های چاپی، رادیو ها و تلویزیون های دولتی و غیر دولتی تبلیغات صورت گیرد و نیز علمای دین، دوکتوران طب و کارشناسان محیط زیست برای اشتراک در برنامه های ویژه دعوت شوند تا آگاهی عامه به میان آید.
3 - تمام شهروندان کابل و هموطنان کشور در بین خانه ها و پیش روی خانه های شان نهال ها غرس نمایند.
4- در نواحی 22 گانه شهر کابل، مردم غریب و بیچاره که توان خرید نهال را ندارند، به آنها از طرف شهرداری کابل با همکاری وکلای محترم گذر و نماینده های کوچه نهال ها کمک شود.
5- برای کسانی که در دامنه های کوه های آسمایی، شیر دروزاه ، علی آباد و تپه های کارته نو، قلعه زمان خان، بی بی مهرو، کلوله پشته، خیر خانه مینه، دارالامان، چهلستون، شهدای صالحین، ولایتی، شیوه کی، بگرامی، بتخاک و غیره خانه دارند برای  آنها که اکثراً مردم غریب بوده و توان خرید نهال ها را ندارند برای شان از طرف شهرداری کابل با همکاری وکلای محترم گذر و نماینده های کوچه نهال های مثمر و غیر مثمر مانند: ارغوان، اکاسی، ناجو کمک شود.
6. در کوه های آسمایی، شیر دروازه، علی آباد، تپه های کارته نو، قلعه زمانخان، بی بی مهرو، کلوله پشته، خیر خانه مینه، دارالامان، چهلستون و غیره در آنجا هایی که  ساحه سفید می باشد، از طرف شهرداری کابل نهال های غیر مثمر و زینتی مانند: ناجو، ارغوان، اکاسی غرس شود تا شهر کابل زیبا ترشود و مناظر خوب و قابل ده یدنی به میان آید در تپه ها و کوه های مذکور سرک ها نیز اعمار شود تا مردم شهر کابل برای تفریح به آن جا ها بروند و مانند کوه های اسلام آباد پاکستان کوه ها و تپه های شهر کابل نیز سرسبز شود.
7. تدابیر آبیاری نهال ها نیز توسط شاروالی کابل گرفته شود.
8. امنیت نهال ها نیز توسط شهرداری کابل گرفته شود.
9. از داخل شدن رمه ها در ساحات سبز نیز جلوگیری شود.
10. در گلدان های سرک های عمومی نهال ها غرس شود.
11. در مسیر شاهراه ها و راه های ترانزیت مانند: کابل – جلال آباد، جلال آباد – طورخم، کابل – قندهار، قندهار – هرات، کابل – مزار شریف، کابل –کندز، کابل- خوست و غیره نیز نهال های مثمر و غیر مثمر و زینتی غرس شود و تدابیر امنیتی و آبیاری شان به دوش مسوولان مربوطه محل گذاشته شود و نیز حفظ و مراقبت صورت گیرد.
12. در مسیر سرک هایی که مرکز ولایت ها و ولسوالی ها را با هم وصل می نماید نهال شانی صورت گیرد و تدابیر آب رسانی و امنیت نهال ها گرفته شود.

فواید و مزیت های درخت و نهال‌شانی
1.    نقش اقتصادی جنگل: فرآورده‌های جنگلی اعم از چوب یا سایر محصولات فرعی دیگر چرخ هزاران واحد تولیدی اعم از کوچک و بزرگ را در سراسر جهان به گردش در می‌آورند، مثلاً نهال‌ها، منبع تأمین مواد اولیه برای صنعت و داروسازی مدرن هم می‌باشند. حداقل بیش از 25 درصد مواد مورد نیاز داروسازی مستقیماً از نهال‌ها به دست می‌آید
2.    تولید مواد دارویی و صنعتی (فرعی): علاوه بر تولید علوفه از گیاهان موجود در عرصه جنگل‌ها و مراتع محصولات دیگری به دست می‌آید که برای مصارف دارویی و صنعتی (فرعی) خوراکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله این محصولات نمونه‌های زیر را می‌توان نام برد: کنگر، ریواس، والک، موسیر، گلپر، خاکشیر، سماق، گز خوانسار، میوه زرشک، آویشن، سورنجان، ثعلب، دانه و پنجه ریشه ختمی، ریشه کاسنی، ریشه شیرین‌بویه، گل گاوزبان، هینگ، باریچه آنقوزه تلخ و شیرین، مازوج و انواع کتیرا.
3.     جلوگیری‌ از رانش‌ زمین‌: رشد نهال‌ها در دامنه‌ها سبب‌ افزایش‌ پایداری‌ خاک‌ می‌گردد. ریشه‌ نهال‌ها با فرو رفتن‌ درخاک‌های حساس‌ به‌ لغزش‌ مانند ستون‌هایی‌ عمل‌ کرده‌ و با ایجاد شبکه‌ متراکم‌ ریشه‌ای‌ از بهم ‌پاشیدن‌ قطعات‌ لغزشی‌ جلوگیری‌ می‌کنند.
4.    جلوگیری‌ از وقوع‌ بهمن‌: پوشش‌ گیاهی‌ از نوع‌ بوته‌ای‌ یا بالشتکی‌ سطوح‌ ناهمواری‌ ایجاد کرده‌ و خطر سقوط‌ بهمن‌ را کاهش‌ می‌دهد. لذا در نقاطی‌ که‌ حتی‌ برای‌ ورزش‌ اسکی‌ استفاده می‌شود، بهتر است‌ هم‌ محل‌ اسکی‌ و هم‌ ارتفاعات‌ مشرف‌ به‌ آن‌ را با گونه‌های‌ چراگاهی نوع‌ بوته‌ای‌ و بالشتکی‌ تقویت‌ کرد.
5.    اهمیت نظامی: جنگل از نظر نظامی و امنیتی اهمیت خاص خود را دارد.
6.    تولید امنیواسیدها: پوشش جنگلی می‌تواند ترکیبات عضوی نایتروجن دار تولید شده به وسیله آلاینده‌ها را جذب کرده و به امنیواسیدهای مفید بدل کند.
7.    جذب پرتوها: تاج نهال‌ها “UVB” کمتری را نسبت به نور مرئی منعکس می‌کنند،‌ به علاوه بخش زیادی از آسمان را می‌پوشانند،‌ که سهم بیشتری از کل تشعشعات “UVB” از آن طریق به زمین می‌رسد. در سایه، نهال‌ها تشعشعات “UVB” از 55 درصد تا 80 درصد و نور مرئی را از 82 تا 85 درصد کاهش می‌دهند.
8.     جذب گرد و غبار: گیاهان در بهبود آب و هوای یک شهر و پالایش گرد و غبار نقش بسیار مؤثری دارند، به طوری که توده گرد و غباری که به وسیله باد حمل می‌شود، در اثر برخورد با نهال‌ها به دلیل تقلیل سرعت باد و کاهش نیروی حمل و جابه‌جایی ذرات توسط نهال‌ها رسوب داده می‌شود.
9.    تولید اکسیجن: توازن اکسیجنی زمین که شرایط زیست را برای انسان مهیا کرده است از طریق تولید اکسیجن گیاهان و به ویژه نهال‌ها فراهم شده است. کاهش پوشش سبز زمین و جنگل‌ها نه تنها توازن اکسیجنی زمین را بر هم می‌زند بلکه موجب انباشته شدن کاربن‌دای‌اکساید شده و خطر تغییرات وسیع آب و هوایی را تشدید می‌کند
10.    تولید فیتونسید: بررسی‌های دانشمندان علم محیط زیست نشان می‌دهد که نهال‌ها ی مانند چهارمغز، کاج، نرّاد، بلوط، سروکوهی، اکالیپتوس، بید، افرا، زبان گنجشک و داغداغان از خود ماده‌ای به نام فیتونسید در فضا رها می‌سازند که برای بسیاری از باکتری‌ها و قارچ‌های تک سلولی و برخی از حشرات ریز اثر کشنده‌گی دارد. در عین حال تولید چنین موادی توسط نهال‌ها بر روی انسان اثر فرح بخشی دارد.
11.    تعدیل آب و هوا: نهال‌ها با تعریق و تعرق خود نقش حساسی در کاهش دمای مایکرکلیما و افزایش رطوبت نسبی هوا ایفا می‌کنند. دمای یک هکتار فضای سبز در مرداد ماه تا 5/4 درجه کمتر از فضای مجاور خالی از درخت است و به همین نحو رطوبت نسبی درون یک فضای سبز تا 11 درصد بیش از محیط خارج اندازه گیری شده است. با تعدیل دو پارامتر یاد شده، فضای سبز، مایکرکلیمایی به وجود می‌آورد که آسایش فیزیکی مناسبی برای زیست انسان در پی دارد.
12.    کاهش آلوده‌گی صدا: کیفیت کاهش صدا در نهال‌ها و درختچه‌های مختلف برحسب اندازه برگ، تراکم شاخ و برگ، نوع و بلندی درخت تفاوت دارد. ارتعاش امواج صوتی به وسیله برگ‌ها و شاخه‌های نهال‌ها جذب می‌شود، و حتی نهال‌ها در پخش و در هم شکستن صداها نیز مؤثر اند. گیاهان همچنین باعث انکسار و انحراف صدا می‌شوند که این خاصیت به علت قابلیت انعطاف و نرمش و صاف بودن شاخ و برگ آن‌ها می‌باشد. با کاشت کمربندهای سبز بین منابع صدا و مناطق مسکونی می‌توان از انتشار صداهای آلوده جلوگیری کرد.
13.    کاهش آلوده‌گی‌های گازی شکل هوا: گیاهان از طریق تبخیر به تلطیف و پالایش هوا از برخی آلاینده‌ها کمک می‌کنند. همچنین گیاهان با ایجاد رایحه می‌توانند مستقیماً خنثی کردن بخارات بد بوی هوا مساعدت کنند. برگ‌ها گرد و غبار و دیگر ذرات معلق را جذب و جابه‌جا و هوای تنفسی ما را پاک می‌کنند. نهال‌ها هم‌چنین با اصلاح درجه حرارت هوا و ایجاد و یا تغییر جریان باد روی انتشارات آلاینده‌ها تاثیر می‌گذارند.
14.     تقلیل میزان سرب: نهال‌ها نقش مؤثری در جذب سرب هوای آلوده شهرها دارند و می‌توانند مناطق مسکونی و کانون‌های تمرکز انسانی را در برابر آن حفظ کنند. نهال‌ها علاوه بر جذب سرب، نقش مؤثری در جذب دیگر آلوده‌گی‌ها از جمله اوزون ایفا می‌کنند.
15.     تشعشعات خورشید و نهال‌ها: تاج نهال‌ها از جمله سطوحی است که دارای کمترین مقدار اشعه انعکاسی بود و بعد از محیط‌های آبی بیشترین مقدار اشعه تابشی را جذب می‌کند. تشعشعات خورشیدی چه به طور تابش مستقیم یا اشعه منعکس شده، به وسیله ایجاد حائل (نهال‌ها) و یا تقلیل میزان انعکاس قابل کنترل هستند. نهال‌ها به عنوان عوامل حائل به طور مؤثر می‌توانند در ایجاد فضای مطلوب زیستی به کار گرفته شوند و کنترل اشعه خورشیدی یکی از مهم‌ترین ویژه‌گی‌ها و کارکردهای نهال‌ها محسوب می‌شود.
16.    تقلیل درجه حرارت: گیاهان به طور عام و حتی پوشش جمعی، درجه ی حرارت هوا را، از طریق پخش نور خورشید و جذب اشعه ی تابشی و همچنین فرآیند تعریق و تبخیر، می‌توانند کاهش دهند.
17.    تأثیر حفاظتی کمربندهای سبز (بادشکن‌های زنده) کمربندی سبز بدون تردید در شهرها، در مناطق بادخیز، در مناطق صنعتی از نظر پالایش ذرات معلّق در هوا نقش بسیار مؤثری دارند و نسبت به سایر روش‌های تصفیه فنی ذرات معلق در هوا که توسط کارخانجات و یا به طور طبیعی در اثر گرد و غبار هوا و باد به وجود می‌آیند کاملاً برتری دارند. همچنین نهال‌ها موجب شکسته شدن و تقسیم شدن و یا تقلیل یافتن باد می‌شوند و از اثرات مخرّب آن می‌کاهند.
18.    تاج بری یا برگاب: نهال‌ها با جذب برگاب می‌توانند حرکت و جریان آب را در سطح غیرقابل نفوذ شهر کند کرده و راه افتادن آب در سطح شهر را به تاخیر بیندازند. سوزنی برگان تا 40 درصد و پهن برگ‌ها تا 20 درصد توانایی دارند که آب باران را گرفته و دوباره از طریق تبخیر به فضا برگردانند.
19.    جلوگیری از سیلاب: نهال‌ها با جذب برگاب از یک سو و هدایت آن به اندام‌های خود سبب کندی جریان‌های تند و سیلابی می‌شوند. سطح اندام‌های نهال‌ها از یک سو سرعت سیلاب‌ها را سه برابر کاهش می‌دهند و از هزینه‌های ساخت سیستم‌های هدایت جریان‌های سیلابی می‌کاهند
20.    جذب فون: فضای سبز طبیعت بی‌جان شهرها را به سوی سیستم‌های طبیعی سوق داده و سبب جذب فون ویژه‌ای می‌شود که فضای بی‌روح آن‌ها را قابل تحمل تر می‌کند.
21.    کنترل ترافیک: آرایش فضای سبز در محورهای درون شهری عاملی موثر در کنترل ترافیک به شمار می‌رود.
22.    کنترل اقلیم شهر: کنترل اقلیم با تعدیل اثرات خورشید، باد و باران تحقق می‌یابد. درجه حرارت هوا در مجاورت نهال‌ها به مراتب خنک‌تر از عرصه‌های بدون درخت است. هر چه درخت بزرگ‌تر باشد این تفاوت بیشتر است. جذب تشعشعات خورشیدی (امواج بلند) توسط نهال‌ها تفاوت درجه حرارت روز و شب را کاهش می‌دهد. هوا در زیر نهال‌ها در روز خنک‌تر و در شب گرم‌‌تر است.

◄ حامیه نادری

• منبع: خبرگزاری افغان ایرکا
• لینک کوتاه

تگ‌ها:

• #محیط زیست
• #اهمیت و فوایید نهال‌شانی