ورود طالبان قندهاری به مدار هند و خاموشی شبکه حقانی
هند با احتیاط و آرامی نزدیکی با حکومت طالبان در افغانستان را دنبال می‌کند. گسترش روابط دهلی نو با طالبان در محور طالبان حوزه‌ی قندهار انجام می‌شود و آنان خواستار ازسرگیری روابط گرم دیپلماتیک و کمک‌های بشردوستانه و توسعه‌ای با هند هستند. اما شبکه حقانی به رهبری سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله‌ی طالبان که روابط سنتی و دوامدار با ارتش و سازمان استخبارات پاکستان دارد، در حاشیه گفت‌وگوها با هند قرار دارد.
طالبان از سفر هیأت هندی به رهبری جی‌پی سینگ، نماینده‌ی ویژه هند در امور افغانستان در کابل استقبال کرده‌اند و او در این سفر با وزیران دفاع و خارجه‌ی این گروه و حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین افغانستان دیدار کرده است. این سومین سفر جی‌پی سینگ به افغانستان تحت حاکمیت طالبان بود و در دور قبلی او تنها با امیرخان متقی دیدار کرده بود.
مولوی یعقوب مجاهد، وزیر دفاع طالبان با دادن تحفه‌ای به جی‌پی سینگ از سفر هیأت هندی به افغانستان استقبال کرد. وزارت دفاع طالبان روز چهارشنبه (16 عقرب) اعلام کرد که مولوی یعقوب با هیأت هندی در دفتر کارش دیدار و گفت‌وگو کرده است. در اعلامیه‌ی این وزارت‌خانه بر گسترش روابط تأکید شده است؛ «در این دیدار، دو طرف بر تمایل مشترک خود برای گسترش روابط دوجانبه، به‌ویژه در زمینه‌های همکاری‌های بشردوستانه و سایر موضوعات مورد نظر تأکید کردند و علاقه‌مندی خود را برای تقویت تعاملات بیشتر بین افغانستان و هند اعلام نمودند.»
کابل و دهلی نو در دوران حکومت طالبان هیچ پیمان دفاعی و امنیتی ندارند. در دوران نظام جمهوری، هند نظامیان افغانستان را در دوره‌های آموزشی در آن کشور آموزش می‌داد و در بخش تسلیحاتی نیز همکاری داشت.
پیشتر یک منبع معتبر در وزارت داخله‌ی پیشین افغانستان به اطلاعات روز گفته بود که طالبان با کمبود مهمات مواجه شده‌اند و بخشی از انبار تسلیحات نظامیان پیشین یا مصرف شده است یا قاچاق. با گذشت بیش از سه سال از عمر حکومت طالبان، تا اینک هیچ کشوری طالبان را به‌گونه‌ی رسمی در بخش حمایت تسلیحاتی و نظامی همکاری نکرده است.
حدود دو‌ونیم سال قبل، مولوی یعقوب در مصاحبه با رسانه‌ی هندی نیوز 18 خواستار شروع روابط دیپلماتیک و دفاعی دهلی نو با این گروه شده بود. ملا یعقوب گفته بود: «قبل از شروع روابط دفاعی، اولین شرط داشتن روابط دیپلماتیک خوب و پیشبرد آن است. زمانی که ما با هم روابط صمیمانه‌ی سیاسی و دیپلماتیک داشته باشیم، ما آماده‌ی روابط دفاعی نیز خواهیم بود.»
در حکومت پیشین افغانستان، نظامیان و حتا بخشی از نیروهای ویژه آموزش‌های نظامی را در هند سپری کرده بودند و با سقوط افغانستان به‌دست طالبان این نظامیان در هند بودند. اما دهلی نو بخشی از این نظامیان را وادار به برگشت به افغانستان تحت حاکمیت طالبان کرد.
ماه دلو سال گذشته یک گروه 20 نفری از این نظامیان از هند به افغانستان برگشتند و هیأت وزارت دفاع طالبان در میدان هوایی کابل به استقبال آنان رفت و بر تعهد استخدام آنان در وزارت‌خانه تأکید کرد، اما هیچ گزارشی مبنی بر استخدام نیروهای آموزش‌دیده نظامی در هند در ساختار امنیتی، دفاعی و استخبارات طالبان منتشر نشده است.
وزارت خارجه‌ی طالبان یک روز بعد، خبر دیدار هیأت هندی به رهبری جی‌پی سینگ با امیرخان متقی را منتشر کرد. در اطلاعیه‌ی وزارت خارجه‌ی طالبان آمده است که امیرخان متقی خواستار توسعه روابط بازرگانی و ایجاد تسهیلات برای اعطای ویزای هند شده است.
در این اطلاعیه ذکر شده است: «وزیر امور خارجه (حکومت طالبان) از کمک‌های بشردوستانه‌ی هند به افغانستان تشکر کرد و وعده‌ی هند در بخش‌های توسعه‌ای را امیدوارکننده خواند. نماینده‌ی ویژه هند گفت که در کنار کمک‌های بشردوستانه به افغان‌ها، هند کمک‌های انکشافی را آغاز کرده است و در حال گفت‌وگوهای فنی با سازمان‌های مرتبط افغانستان است.»
حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین نیز با هیأت هندی به رهبری جی‌پی سنگ در محل اقامتش دیدار کرده است. آقای کرزی در حساب ایکس خود نوشت: «در این دیدار در مورد روابط دیرینه و تاریخی میان دو کشور صحبت گردید و بر تقویت هرچه بیشتر روابط دوجانبه تأکید به عمل آمد.»
آقای کرزی از همکاری هند با مردم افغانستان «قدردانی» کرده و خواستار توجه بیشتر دهلی نو در عرصه‌ی آموزش و پرورش، توسعه مبادلات تجاری و ایجاد تسهیلات در بخش سفر میان هند و افغانستان شده است.
دهلی نو تمایل دارد که حامد کرزی از نفوذ خود در درون طالبان، به‌ویژه حوزه‌ی قندهار استفاده کند تا تهدیدهای امنیتی بر فعالیت دیپلماتیک و کمک‌رسانی آن‌ها در افغانستان کاهش پیدا کند.
با فروپاشی طالبان در سال 2001 با حمله‌ی ائتلاف جهانی به رهبری امریکا، هند کوشید که روابط نزدیکی با افغانستان برقرار کند. در دوران ریاست‌جمهوری حامد کرزی، دهلی نو سطح روابط خود را با افغانستان گسترش داد و پروژه‌های کلان اقتصادی و زیربنایی، از جمله سد سلما در ولایت هرات را حمایت مالی کرد.
تقابل طالبان جنوبی و مشرقی
به نظر می‌رسد که جناح قندهار و به‌ویژه مولوی یعقوب و ملا عبدالغنی برادر با نزدیک شدن به دهلی نو می‌خواهند که به مانند حکومت پیشین افغانستان هم ابزار فشاری علیه اسلام‌آباد در دست داشته باشند و هم شبکه حقانی را که به‌صورت سنتی از پشتیبانی ارتش و سازمان استخبارات پاکستان برخوردار است، در تنگنا بگذارند.
مولوی یعقوب مجاهد چندین‌بار در حضور رسانه‌ها به پاکستان در پیوند به حملات هوایی در قلمرو کشور و همچنین اخراج مهاجران افغانستان از این کشور هشدار داده است. او خطاب به اسلام‌آباد گفته بود: «رژیم پاکستان هر کاری که می‌کند، باید عواقب آن را بسنجد و به پیمانه‌ای کشت کند که بتواند آن را درو کند.»
هرچند بعضی از ناظران گفته‌اند که انتقاد وزیر دفاع طالبان از پاکستان، تنها به هدف کنترل افکار عمومی انجام شده، اما شبکه حقانی، از جمله سراج‌الدین حقانی در طی سه سال حاکمیت مجدد این گروه، در همین حد هم هیچ‌گاهی لب به انتقاد از پاکستان باز نکرده است. در سه سفر رسمی‌ای که هیأت هندی به افغانستان تحت حاکمیت طالبان داشته، اعضای این هیأت با سراج‌الدین حقانی دیداری نداشته است. هند ظاهرا به‌دلیل نزدیکی حقانی‌ها با پاکستان، تمایل کم‌تری برای تماس و تعامل با این شبکه نشان داده است.
ازسرگیری روابط دیپلماتیک با آرامی
افزون بر چهره‌های مطرح حوزه‌ی قندهار، شیرمحمد عباس استانکزی، معاون سیاسی وزارت خارجه‌ی طالبان هم از حامیان گسترش روابط با هند است. او در دوران ریاست‌جمهوری سردار محمدداوودخان به هند جهت تحصیل رفت و اینک بر توسعه روابط حکومت طالبان با کشورهای منطقه تأکید دارد. در سفارت هند در کابل، گروهی از دیپلمات‌های هندی حضور دارند. وزارت خارجه‌ی هند در ماه اسد اعلام کرد که روند صدور ویزا برای شهروندان افغانستان را پس از سه سال از سر گرفته است. این وزارت‌خانه گفته بود که ازسرگیری صدور ویزا به‌دلیل روابط تاریخی افغانستان و هند انجام شده است.
روند صدور ویزای هند به‌گونه‌ی آنلاین است، اما محدودیت شدید در توزیع آن وجود دارد. امیرخان متقی، وزیر خارجه‌ی طالبان هم در دیدار با هیأت هندی، خواستار تسریع صدور ویزا شد.
یکی از شهروندان ساکن هند و مطلع بر روند صدور ویزا به روزنامه اطلاعات روز گفت که روند صدور ویزای هند در هماهنگی با وزارت خارجه‌ی طالبان انجام می‌شود و برخی از فرماندهان و نیروهای طالبان جهت درمان به دهلی نو رفت‌وآمد می‌کنند. اما طالبان به‌دلیل حساسیت پاکستان از حضور دوباره‌ی هند در افغانستان، هیاهوی تبلیغاتی و رسانه‌ای در دستورکارشان قرار نداده‌اند.
با فروپاشی حکومت افغانستان در آگست 2021، هند سفارت و قنسولگری‌های خود را در این کشور تعطیل کرد و صدور ویزا میان دو کشور نیز معطل شد، اما رفته رفته، دهلی نو با فرستادن محموله‌های کمکی بشردوستانه خواستار بهبود روابط با طالبان شد.
جنگ نیابتی در میدان افغانستان
هند و پاکستان دو رقیب دیرینه در آسیای جنوبی اند و افغانستان به میدان رقابت این دو کشور بدل شده است. دهلی نو می‌خواهد که از افغانستان به‌عنوان ابزار فشار علیه اسلام‌آباد استفاده کند، اما در دوران طالبان، اسلام‌آباد افغانستان را عقبه‌ی راهبردی خود ترسیم کرده است. پاکستان طی دودهه نظام جمهوریت با تمام قوت از طالبان و جنگ آنان در افغانستان حمایت کرد و به آنان پناهگاه و اردوگاه در آن کشور فراهم کرد. اسلام‌آباد امیدوار بود که با سلطه‌ی مجدد طالبان، حکومت متحد و «حرف‌شنو» در افغانستان شکل گیرد و طالبان تهدید تحریک طالبان پاکستان (تی‌تی‌پی) و ارتش آزادی‌بخش بلوچستان که هر دو داعیه تجزیه‌طلبی دارند را مهار کنند، اما به این هدف نرسیده است.
این دو گروه حمله‌های‌شان را بر نظامیان پاکستان طی سه سال گذشته به میزان چشم‌گیری افزایش داده‌اند. گفته می‌شود که «پیروزی طالبان در افغانستان» باعث الهام گروه‌های تروریستی شده است که آن‌ها هم با دنبال کردن رویکرد طالبان به این رویا خواهند رسید. ماه جدی سال گذشته، انورالحق کاکر، نخست‌وزیر وقت پاکستان ادعا کرده بود که «ارتش آزادی‌بخش بلوچستان» از حمایت مالی سرویس اطلاعات برون‌مرزی هند برخوردار است. مقام‌های دیگر پاکستانی هم هند را به حمایت از تی‌تی‌پی متهم کرده‌اند، اما اتهامات این‌چنینی بارها از سوی هند رد شده است.
هم‌زمان هند از گسترش فعالیت‌های «جهادی» در کشمیر تحت کنترل خود نگران است. این در حالی است که روابط مستحکم ایدئولوژیک میان طالبان و پیکارجویان کشمیری وجود دارد و پایگاه‌های گروه‌های ستیزه‌جوی کشمیری، از جمله لشکر طیبه و حزب‌المجاهدین در دوران نخست حاکمیت طالبان در افغانستان بود. دهلی نو نمی‌خواهد که تجربه‌ی نداشتن روابط دیپلماتیک با طالبان بین سال‌های 1996 تا 2001 تکرار و منافع آن کشور از افغانستان تهدید شود. به همین لحاظ، هند رویای گسترش روابط با طالبان در محور حوزه‌ی قندهار را دنبال می‌کند. اما پر رنگ شدن حضور دیپلماتیک هند در افغانستان، برای پاکستان حساسیت‌برانگیز است و منافع اسلام‌آباد را با خطر مواجه می‌کند.
از سلطه‌ی مجدد طالبان در افغانستان سه سال و سه ماه می‌گذرد و در این مدت هیچ کشوری حکومت این گروه را به رسمیت نشناخته است. در این مدت، تمام تلاش طالبان این بوده است که روابط شان را با کشورهای منطقه تقویت کنند تا از فشار غرب و به‌ویژه امریکا بکاهند.
خالد محمدی