قانون و قانون گرایی در سیره حضرت امام خمینی

دیدگاه امام(ره) در مورد قانون و قانون گرایی مبتنی بر نظام فکری و بینش الهی و برگرفته از مبانی معرفت شناسی و انسان شناسی دینی ایشان می باشد. از این رو حضرت امام بر اساس مبانی فکری و معرفتی خویش دیدگاه خاصی نسبت به قانون داشتند. از منظر امام انسان موجودی است که دارای دو بعد مادی و معنوی است و با توجه به حقیقت وجودی انسان که روح اوست، سعادت حقیقی او عبارت است از رسیدن به قرب الهی و نیل به این هدف در صورتی امکان پذیر است که انسان تحت تربیت و قانون کسی قرار بگیرد که او به نیازهای مادی و معنوی و جسمی و روحی او آگاهی کامل دارد و او را به سعادت مادی و معنوی خویش رهنمون سازد و او ذات باری تعالی است بر این اساس قانون و قانون گرایی، معنایی خاص و جایگاه ویژه ای پیدا می کند که ما به اختصار به برخی از مهمترین شاخصه ها و ویژگی های آن اشاره می کنیم.

تهذیب انسان هدف از وضع قانون
در دیدگاه امام قانون، ابزار و وسیله برقراری نظم اجتماعی و بسط عدالت به منظور پرورش و تهذیب و تزکیه انسان می باشد، مرحوم امام فرمودند: قانون توجه به تمام جامعه کرده است قانون برای تهذیب تمام جامعه است، برای تهذیب همه ملت است و برای مصالح همه ملت است.[1] هم چنین فرمودند: اسلام به قانون نظر آلی (ابزاری) دارد، یعنی آن را آلت و وسیله تحقق عدالت در جامعه می داند، وسیله اصلاح اعتقادی و اخلاقی و تهذیب انسان می داند. قانون برای اجرا و برقرار شدن نظم اجتماعی عادلانه به منظور پرورش انسان مهذب است.[2]

ضرورت جامعیّت قانون
از دیدگاه مرحوم امام قانون کامل، قانونی است که به جنبه مادی و معنوی، جسمی و روحی انسان توجه کرده باشد و قوانین اسلام دارای چنین جامعیتی است.
مرحوم امام فرمودند: قانون های بشری انسان را به همان زندگانی مادی دنیایی دعوت می کند و از زندگانی همیشگی ابدی غافل می کند و چنین قانونی برای انسان که دارای دو زندگانی است و ساز و برگ هر دو را نیازمند است زیان های ناگفتنی دارد، تمام قوانین بزرگ اسلام دارای این دو جنبه است که هم نظر به حیات مادی و فراهم ساختن ساز و برگ آن دارد و هم نظر به حیات معنوی و ساز و برگ آن مثلا دعوت به توحید و تقوا که بزرگترین دعوت ها است در اسلام چنان چه تهیه ساز و برگ زندگانی معنوی را می کند در زندگانی مادی و کمک کاری به نظم کشور و حیات اجتماعی و اساس تمدن دخالت کامل دارد جامعه اگر با توحید و تقوا بودند چنان که روح آنها بزرگ و کامل می شود کشور آنها نیز باعظمت و زندگانی اجتماعی و سیاسی آنها نیز باعظمت می شود. اسلام زندگانی مادی و معنوی را به هم آمیخته و هر یک را کمک کار دیگر قرار داده و این یکی از بزرگترین شاهکارها است که از مختصات این قانون است.[3]

محوریت و حاکمیت قانون بر همه چیز
از منظر امام(ره) معیار همه چیز قانون است و جز با تحقق قانون سعادت فرد و جامعه تأمین نمی شود و اسلام دین قانون است و حکومت در اسلام حکومت قانون است. مرحوم امام فرمودند: حکومت اسلام حکومت قانون است، در این طرز حکومت، حاکمیت منحصر به خداست و قانون، فرمان و حکم خداست، قانون اسلام یا فرمان خدا بر همه افراد و بر دولت اسلامی حکومت تام دارد، همه افراد از رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ گرفته تا خلفای آن حضرت و سایر افراد، تا ابد تابع قانون هستند.[4] هم چنین فرمودند: در اسلام قانون حکومت می کند پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هم تابع قانون بود، تابع قانون الهی.[5]

لزوم پیروی و تبعیت از قانون
از دیدگاه مرحوم امام همگان باید از قانون پیروی کنند و اصلاح امور بسته به پیروی از قانون است.[6] مرحوم امام در این باره فرمودند: یگانه حکم و قانونی که برای مردم متبع و لازم الاجرا است، همان حکم و قانون خداست هم چنین فرمودند: پیغمبر اسلام و ائمه اسلام تمام در برابر قانون خاضع بودند و تسلیم قانون بوده اند ما هم باید تبعیت از پیغمبر اسلام بکنیم و از ائمه خدا تبعیت بکنیم و به قانون هم عمل کنیم و هم خاضع باشیم در مقابل قانون[7] در اسلام، قانون است، همه تابع قانون اند و قانون هم قانون خداست، قانونی است که از روی عدالت پیدا شده است.[8] حکومت در اسلام به مفهوم تبعیت از قانون است و فقط قانون بر جامعه حکمفرمایی دارد.[9]

یکسان بودن همه در برابر قانون
از دیدگاه امام(ره) همه در برابر قانون یکسانند ایشان در این باره فرمودند: در اسلام همه کس حتی پیامبر اکرم عظیم الشأن در مقابل قانون بی امتیاز در یک صف هستند و احکام قرآن و اسلام بر همه جاری است و شرف و ارزش انسان ها در تبعیت از قانون است که همان تقواست.[10]
ضرورت اسلامی بودن قوانین و بی ارزش بودن قوانین غیر اسلامی: بر اساس بینش الهی مرحوم امام، تنها قوانینی ارزشمند و دارای اعتبار است که بر مبانی اسلامی استوار باشد و با آن مطابقت داشته باشد.
و قوانینی که با احکام اسلام مخالف هستند کمترین ارزش و اعتباری نخواهند داشت.
مرحوم امام در این باره فرمودند: سعادت و کمال انسان و جوامع، تنها در گرو اطاعت از قوانین الهی است.[11]
آنچه لازم است بدون مسامحه عمل شود موافق بودن قوانین با قوانین مقدس اسلام است.[12]
مقصد این است که در حکومت اسلامی، اسلام حکومت کند، قانون حکومت کند.[13]
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1]. صحیفه امام، ج14، ص414.
[2]. موسوی خمینی، سید روح الله، ولایت فقیه ـ حکموت اسلامی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1377ش، ص62.
[3]. موسوی خمینی، سید روح الله، کشف اسرار، تهران، نشر ظفر، ص312 و 313.
[4]. ولایت فقیه ـ حکومت اسلامی، همان، ص34.
[5]. صحیفه نور، ج10، ص311.
[6]. ولایت فقیه، همان، ص35.
[7]. صحیفه امام، ج14، ص268 و 269.
[8]. صحیفه امام، ج9، ص425.
[9]. ولایت فقیه، همان، ص34.
[10]. صحیفه امام، ج14، ص145.
[11]. صحیفه امام، ج5، ص388.
[12]. صحیفه نور، ج19، ص6.
[13]. صحیفه امام، ج8،ص 281.